6 loại thực phẩm nên ăn sau tuổi 50

Vẫn chưa muộn khi bắt đầu một lối sống lành mạnh ở tuổi 50.

BỆNH KHÔ MẮT: NGUYÊN NHÂN, TRIỆU CHỨNG VÀ CÁCH ĐIỀU TRỊ

Khô mắt là một bệnh lý phổ biến trong xã hội hiện đại ngày nay, do nhiều nguyên nhân khác nhau. Bệnh này thường dai dẳng, khó điều trị khỏi hiệu quả hoàn toàn và thường gây ảnh hưởng rất nhiều đến cuộc sống, sinh hoạt của người bệnh. Chúng ta hãy cùng tìm hiểu chi tiết về tình trạng khô mắt.

Bệnh khô mắt là gì?

 Bệnh khô mắt xảy ra khi đôi mắt của bạn mất đi sự cân bằng giữa khả năng sản sinh và thoát ra của nước mắt.

Nước mắt của chúng ta vốn là chất lỏng rất cần thiết được tiết ra nhờ tuyến lệ, giúp bảo vệ nhãn cầu và duy trì thị lực sáng rõ. Mỗi lần chúng ta nháy mắt, nước mắt theo đó sẽ dàn đều trên bề mặt của nhãn cầu và giúp nó bôi trơn nhãn cầu.

Tác dụng của cơ chế điều tiết nước mắt này là giúp chúng ta giữ ẩm cho mắt, giảm thiểu tỷ lệ nhiễm khuẩn ở mắt, rửa sạch bụi, loại bỏ bớt các dị vật vô tình bay vào mắt và duy trì sự sạch sẽ cho bề mặt giác mạc, kết mạc phẳng.

Khô mắt xảy ra khi đôi mắt mất đi cân bằng giữa khả năng sản sinh và thoát ra của nước mắt

Vì một nguyên nhân nào đó khiến cơ chế sản sinh và thoát nước mắt mất đi sự cân bằng vốn có, hình thành tình trạng khô mắt. Cụ thể, bệnh xảy ra khi:

Số lượng nước mắt sản sinh giảm đi

Nước mắt của chúng ta vốn được tiết ra từ các tuyến lệ nằm ở bên trong và quanh mi mắt. Quá trình lão hóa tự nhiên của cơ thể sẽ khiến cho số lượng nước mắt tiết ra ít dần. Hoặc do mắt bị va đập, thương tổn, các bệnh mắt khác , bệnh nền toàn thân, tác dụng phụ của một số loại thuốc cũng có thể khiến mắt chúng ta bị khô.

Đặc biệt, trong điều kiện thời tiết ngày càng biến đổi khắc nghiệt như trời hanh khô hoặc nhiều gió khiến tình trạng khô mắt ngày càng phổ biến do bốc hơi nước nhanh, nước mắt không kịp sản sinh.

Nước mắt tiết ra có chất lượng kém

Nước mắt của chúng ta vốn là một hỗn hợp phức tạp do màng phim sản xuất ra ngoài lớp nước chính còn có lớp lipid và chất nhầy.Mỗi lớp lại giữ một chức năng riêng trong việc bảo vệ cũng như nuôi dưỡng nhãn cầu, cụ thể:

• Lớp lipid: Giúp hạn chế sự bốc hơi nước của lớp nước.
• Lớp nhầy: Giúp dàn phẳng nước mắt bên trên bề mặt của giác mạc.
• Lớp nước: Nhờ sự hỗ trợ của 2 lớp trên, lớp nước giúp bề mặt nhãn cầu đều hơn từ đó cải thiện tầm nhìn, bảo vệ mắt tránh nhiễm trùng.
• 

Bệnh khô mắt xảy ra khi nước mắt sản sinh lớp lipid không đủ khiến bốc hơi nhanh hoặc thiếu hụt lớp nhầy khiến nước mắt giàn không đều trên bề mặt giác mạc.

Một số bệnh mắt khác như: Viêm bờ mi, trứng cá đỏ tác động trực tiếp đến sự sản sinh lớp nhầy, gây ra sự xáo trộn ở lớp lipid và lớp nhầy cũng dẫn đến bệnh khô mắt.

Bệnh khô mắt có nguy hiểm không?

Khô mắt là một bệnh phổ biến trong xã hội hiện đại ngày nay. Bệnh có khả năng kéo dài  tính và rất khó để hồi phục hoàn toàn. Khô mắt không thể được khắc phục nhanh chóng dù mắt có được nghỉ ngơi sau một giấc ngủ dài vào ban đêm. Sau khi thức giấc, dù đã ngủ đủ nhưng vẫn khiến cho người bệnh có cảm giác mệt mỏi, uể oải, buồn ngủ…

Tuy đây không phải là một bệnh quá nguy hiểm nhưng khô mắt có thể làm ảnh hưởng rất nhiều đến chất lượng cuộc sống của người bệnh. Cơ thể mệt mỏi, buồn ngủ sẽ làm giảm hiệu suất trong công việc, học tập. Khi diễn biến nặng hơn bệnh sẽ gây suy giảm thị lực.

Khô mắt nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, để lâu dài bệnh diễn biến thành mạn tính, giảm đi nguồn cung cấp dinh dưỡng cho giác mạc, khiến thị lực của người bệnh giảm dần, đôi mắt luôn có cảm giác bỏng rát và trĩu nặng, xuất hiện các tổn thương bề ngoài giác mạc.

Trong tất cả các trường hợp, người bệnh tuyệt đối không được tự xử lý y tế tại nhà. Tự điều trị khô mắt nếu sai cách sẽ dẫn đến biến chứng sang các bệnh nguy hiểm khác ở mắt như: Nhiễm trùng mắt, tổn thương, viêm, loét giác mạc… để lại hậu quả cuối cùng là mù lòa vĩnh viễn.

Vì vậy ngay khi gặp phải các bất thường ở mắt nghi ngờ khô mắt, người bệnh nên đi gặp bác sĩ để được khám, chẩn đoán và điều trị đúng cách, hạn chế tối đa các tổn thương nặng nề cho mắt.

Khô mắt kéo dài có thể để lại nhiều biến chứng nguy hiểm cho mắt

Các triệu chứng/ dấu hiệu nhận biết bệnh khô mắt

Khô mắt khiến cho bạn luôn có cảm giác bỏng rát, mệt mỏi do bề mặt giác mạc không được bảo vệ và bôi trơn tốt. Một số dấu hiệu đặc trưng của bệnh như:

• Cảm giác mắt khô, rát, cộm, như có cát vô tình lọt vào mắt.
• Đỏ mắt, nóng mắt.
• Nước mắt chảy liên tục không kiểm soát do bị kích thích.
• Mắt kém thị lực sau khi chớp mắt nhìn mọi vật thấy lờ mờ, nhìn khó gây ảnh hưởng đến các hoạt động động hàng ngày.
• Ghèn trắng hoặc vàng xuất hiện nhiều hơn bình thường ở 2 bên hốc mắt.

Khi bệnh gia tăng cấp độ nặng sẽ gây tổn thương bề mặt nhãn cầu và suy giảm thị lực nhiều.

Khô mắt khiến cho cửa sổ tâm hồn của bạn luôn có cảm giác bỏng rát

10 nguyên nhân phổ biến gây bệnh khô mắt

Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng khô mắt. Dưới đây sẽ là tổng hợp 10 nguyên nhân phổ biến nhất dễ gây ra tình trạng khó chịu ở mắt này:

1. Do quá trình lão hóa tự nhiên

Quá trình lão hóa tự nhiên của cơ thể kéo theo sự lão hóa dần của mắt. Những người trung niên và cao tuổi là những đối tượng có nguy cơ cao mắc phải nhiều bệnh lý ở mắt, trong đó có khô mắt. Theo nghiên cứu, những người ở độ tuổi trên 65 thường gặp phải một số triệu chứng điển hình của bệnh khô mắt.

Nếu mắt không được chăm sóc tốt trong một khoảng thời gian dài có thể khiến quá trình lão hóa diễn ra nhanh hơn.

2. Do đặc điểm giới tính

Tỷ lệ khô mắt ở nữ giới thường cao hơn đàn ông do đặc điểm giới tính. Phụ nữ thường gặp phải tình trạng khô mắt nhiều hơn sau khi mang thai, sinh sản do sự thay đổi hormone trong cơ thể.

Ở một số người lạm dụng thuốc tránh thai hoặc phụ nữ bước vào thời kỳ mãn kinh khiến hormone trong cơ thể biến đổi bất thường cũng dễ gặp phải tình trạng khô mắt.

3. Do tiền sử dùng thuốc

Những người có tiền sử bệnh nền toàn thân phải sử dụng 1 số nhóm thuốc trong thời gian dài như: Thuốc ổn định huyết áp, nhóm thuốc kháng histamin chống kích ứng, thuốc kháng viêm steroid, nhóm thuốc giảm đau… Có thể khiến số lượng nước mắt tiết ra bị giảm dẫn đến tình trạng khô mắt.

4. Biến chứng của một số bệnh tại mắt và toàn thân

Bệnh khô mắt thường tìm thấy ở những người mắc phải bệnh nền toàn thân như: Bệnh tuyến giáp, đái tháo đường, viêm khớp dạng thấp… do bị thiếu hụt vitamin A.

Mắt gặp phải tình trạng viêm, nhiễm trùng ở mi mắt hay trên bề mặt nhãn cầu, những bất thường ở mi mắt cũng có thể là nguyên nhân dẫn đến tình trạng khô mắt.

5. Do môi trường sống

Những người thường xuyên hút thuốc lá nhiều hoặc tiếp xúc nhiều với khói thuốc sẽ có nguy cơ cao bị khô mắt.

Ở những người thường xuyên làm việc, sinh sống trong điều kiện thời tiết hanh khô hay môi trường nhiều gió làm tăng khả năng bốc hơi nhanh của nước mắt dễ gây ra tình trạng khô mắt.

Khô mắt còn rất phổ biến trong xã hội hiện đại ngày nay ở những dân văn phòng, thường xuyên tiếp xúc với máy tính trong thời gian dài hoặc làm một việc gì đó quá tập trung như đọc sách, lái xe mà để lâu không chớp mắt dễ dẫn đến khô mắt.

6. Do biến chứng của phẫu thuật mắt

Một số phẫu thuật trên bề mặt của giác mạc hay kết mạc như phẫu thuật lasik trong điều trị các tật khúc xạ, phẫu thuật phaco trong điều trị bệnh đục thủy tinh thể … có thể để lại một số biến chứng cho mắt, trong đó điển hình là tình trạng khô mắt.

7. Do tổn thương ở tuyến tuyến lệ đạo

Ở mắt của chúng ta, tuyến lệ là bộ phận có vai trò đảm nhiệm chức năng chính trong trong việc sản xuất ra nước mắt. Khi tuyến lệ gặp phải tình trạng viêm nhiễm do virus, vi khuẩn tấn công hoặc thương tổn do ảnh hưởng của hóa chất, bức xạ khiến nó hoạt động kém đi. Từ đó diễn biến thành bệnh khô mắt.

8. Do sử dụng kính áp tròng trong thời gian dài

Những người mắc tật khúc xạ ở mắt như: Cận thị, viễn thị, loạn thị… phải sử dụng kính trong một thời gian dài hay những người sử dụng kính áp tròng không đúng cách đều là những yếu tố phổ biến gây khô mắt.

9. Do ăn uống thiếu lành mạnh

Một chế độ ăn uống thiếu khoa học, không cung cấp đủ các dưỡng chất cần thiết duy trì sức khỏe cho đôi mắt như: Các loại vitamin, omega-3, sắt, kẽm, chất chống oxy hóa… Thiếu hụt các chất dinh dưỡng lâu dài cũng dễ gây nên bệnh khô mắt. Việc ăn uống thiếu hụt các dưỡng chất, đặc biệt là tình trạng thiếu Vitamin A và bệnh khô mắt ở trẻ em có mối liên hệ mật thiết với nhau.

10. Do stress, căng thẳng quá mức

Những người thường xuyên ở trong trạng thái căng thẳng, áp lực với công việc, cuộc sống cũng dễ gặp phải các tổn thương ở mắt, trong đó có bệnh khô mắt. Stress khiến người bệnh luôn ở trạng thái căng thẳng thần kinh, áp lực, lo lắng mất ăn mất ngủ.

Mắt vì thế không được nghỉ ngơi đủ, phải điều tiết, làm việc thường xuyên dẫn đến sự mất cân bằng ở khả năng tiết nước mắt gây ra tình trạng khô mắt.

Các biến chứng có thể gặp phải

Bệnh nhân bị khô mắt giai đoạn nặng có thể gặp phải một số biến chứng nguy hiểm sau:

• Nhiễm trùng ở mắt: Nước mắt của chúng ta vốn có tác dụng bảo vệ mắt khỏi tình trạng nhiễm trùng. Nếu không cung cấp đủ nước mắt trong thời gian dài có thể làm tăng nguy cơ bị nhiễm trùng ở mắt.
• Tổn thương bề mặt mắt: Bệnh khô mắt nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời để chuyển biến sang giai đoạn nặng có thể làm, bề mặt giác mạc bị trầy xước, loét giác mạc, suy giảm thị lực nghiêm trọng.

Các biện pháp chẩn đoán bệnh khô mắt

Khô mắt gây nhiều ảnh hưởng đến cuộc sống, sinh hoạt của người bệnh. Để lâu bệnh dễ diễn biến thành khô mắt mạn tính, gây suy giảm thị lực nghiêm trọng. Cùng với những phác đồ điều trị phù hợp cho từng trường hợp mắc bệnh thì sự tuân thủ nghiêm túc của người bệnh chính là yếu tố quan trọng tiếp theo góp phần rất lớn vào việc khắc phục bệnh.

Khô mắt được chẩn đoán dựa trên kết quả khám mắt tổng quát cùng với một số xét nghiệm chuyên môn để xác định số lượng cũng như chất lượng của màng phim nước mắt. Cụ thể:

• Kiểm tra tiền sử của người bệnh: Trong quá trình thăm khám bác sĩ sẽ dựa vào tiền sử dùng thuốc, đặc biệt là các loại thuốc nhỏ mắt người bệnh đã dùng cũng như các bệnh nền của bệnh nhân, các triệu chứng khó chịu người bệnh đang gặp phải. Bên cạnh đó là môi trường sống, sinh hoạt, làm việc hay học tập của người bệnh hàng ngày

• Kiểm tra nhãn cầu: Bác sĩ tiến hành xem xét khu vực bên ngoài nhãn cầu, sự hoạt động của mi mắt để xác định bất thường: Mi mắt có bị lật ra ngoài không hay khi người bệnh nhắm mắt có bị hở mi không… Cùng với đó là kiểm tra tần suất chớp mắt của người bệnh.

• Kiểm tra tổn thương của kết mạc, giác mạc và mi mắt: Bác sĩ sử dụng máy sinh hiển vi với đèn khe có độ phóng đại lớn hơn gấp 10 đến 16 lần để kiểm tra các tổn thương khu vực bên ngoài của nhãn cầu.

• Đánh giá số lượng, chất lượng nước mắt: Bác sĩ sẽ chỉ định người bệnh thực hiện thêm một số xét nghiệm ở màng phim nước mắt để đưa ra kết luận sau cùng, bệnh nhân có đang gặp phải tình trạng khô mắt không.

Phương pháp điều trị khô mắt

Sau khi kết luận chính xác người bệnh đang gặp phải tình trạng khô mắt, bác sĩ sẽ đưa ra lời khuyên cũng như phương pháp điều trị phù hợp nhất. Đa phần các trường hợp bệnh nhân khô mắt đều được chỉ định điều trị, sử dụng thuốc tại nhà.

• Sử dụng nước mắt nhân tạo: Thông thường với những trường hợp khô mắt nhẹ sẽ được chỉ định dùng nước mắt nhân tạo có độ nhờn cao, không chất bảo quản. Một số loại nước mắt phổ biến như: Systane, Genteal… Hoặc một số loại nước mắt nhân tạo ngoài cung cấp độ nhờn còn có nhiều công dụng tối ưu hơn như: Cấp ẩm tốt, hạn chế bốc hơi nước góp phần bảo vệ bề mặt nhãn cầu… Thường được chỉ định sử dụng với các trường hợp bệnh tiến triển nặng hơn.
• 

• Dùng thuốc làm tăng tiết nước mắt: Nhóm thuốc chuyên dụng này chỉ được phép sử dụng khi có sự cân nhắc kỹ lưỡng, thông qua của bác sĩ. Chúng giúp kích thích sự bài tiết nước cùng chất nhầy ở mắt. Nhóm thuốc này thường được chỉ định sử dụng cùng nước mắt nhân tạo với những bệnh nhân khô mắt diễn biến nặng hơn.
• 

• Dùng thuốc điều trị viêm bờ mi, viêm bề mặt nhãn cầu: Sử dụng thuốc giảm viêm được chỉ định sử dụng ở những trường hợp người bệnh gặp phải các tổn thương ở mí mắt. Thông thường các loại thuốc mỡ tra mắt thường được ưu tiên dùng nhiều.

• Phương pháp duy trì phim nước mắt: Biện pháp này nhằm ngăn không cho nước mắt chảy qua đường lệ hay giúp người bệnh giữ cho nước mắt ở lại lâu hơn bằng cách: Nút các điểm lệ lại bằng nút silicon hay phẫu thuật đóng lại điểm lệ vĩnh viễn. Thủ thuật xâm lấn này thường được chỉ định khi điều trị nội khoa bằng nước mắt nhân tạo cùng các loại thuốc khác không thể cung cấp đủ độ ẩm cho mắt, tuy nhiên rất ít người bệnh được chỉ định dùng đến phương pháp này.

Người bệnh phải sử dụng thuốc tuân thủ chỉ định của bác sĩ về liều dùng cũng như cách sử dụng. Duy trì vệ sinh mắt thường xuyên bằng nước muối sinh lý, chườm ấm cho mắt thường xuyên. Tái khám mắt định kỳ theo lịch hẹn của bác sĩ để theo dõi diễn biến bệnh lý, tình trạng phục hồi của mắt.

Cách phòng ngừa khô mắt

Khô mắt kéo dài sẽ khiến cho thị lực suy giảm nghiêm trọng. Một số biện pháp sau đây sẽ giúp bạn đề phòng cũng như giảm thiểu tối đa nguy cơ của bệnh khô mắt:

• Chớp mắt thường xuyên

Bạn hãy duy trì thói quen chớp mắt thường xuyên từ 12 - 18 lần/phút, đặc biệt là khi phải tập trung làm một việc gì đó trong thời gian dài như: Đọc sách, xem tivi, làm việc trên máy tính liên tục hay lái xe trong khoảng thời gian dài…

• Uống đủ nước mỗi ngày

Uống đủ 2 lít nước mỗi ngày để cung cấp đủ nước, độ ẩm cho cơ thể, duy trì cân bằng cho hoạt động, sinh hoạt hàng ngày cũng như phòng ngừa nguy cơ thiếu hụt nước của cơ thể dẫn đến tình trạng khô mắt. Nước còn giúp đào thải bớt các độc tố bên trong cơ thể.

• Bảo vệ mắt tránh xa các tác nhân gây hại

Thiết lập thói quen ra ngoài đeo kính râm để bảo vệ đôi mắt bạn tránh khỏi các tác nhân gây hại từ môi trường, thời tiết như: Nắng nóng, ánh sáng gay gắt, gió, khói bụi… tác động xấu đến vùng mắt gây bệnh khô mắt.

• Thiết lập chế độ sinh hoạt khoa học

Ngủ đủ giấc mỗi ngày từ 7 - 8 tiếng để mắt được nghỉ ngơi, thư giãn đầy đủ. Cùng với đó là thiết lập chế độ ăn uống ưu tiên nhiều rau xanh, củ quả màu vàng, đỏ, hoa quả có lượng vitamin, chất chống oxy hóa dồi dào tốt cho mắt, các loại cá biển có nhiều omega-3… Tăng cường sức khỏe cho đôi mắt của bạn.

• Duy trì độ ẩm không khí phù hợp

Độ ẩm ổn định được khuyến cáo đạt từ 55%  - 65%. Chúng ta, đặc biệt là những người bệnh có tiền sử khô mắt nên duy trì độ ẩm đạt ngưỡng cho phép này tại nhà ở và nơi làm việc để tránh sự thiếu hụt độ ẩm trong không khí gây ra tình trạng khô mắt hoặc khiến cho bệnh càng trầm trọng hơn.

• Tránh xa thuốc lá

Chất kích thích nguy hiểm này cần được hạn chế tối đa vì nó có nguy cơ rất cao gây ra nhiều bệnh nguy hiểm ở mắt. Và bạn cũng nên tránh không để cho khói thuốc lá dính trực tiếp vào mắt. Thuốc lá xâm nhập vào cơ thể sản sinh các gốc tự do độc hại, những người hút thuốc lá có nguy cơ đối diện với các bệnh gây mù lòa ở mắt gấp đôi người bình thường.

• Để mắt được nghỉ ngơi khi làm việc với máy tính

Với những người phải sử dụng máy tính thường xuyên nên chớp mắt nhiều, thỉnh thoảng nhắm chặt mắt lại và xoay tròn mắt để giúp cho các chất nhờn trong mắt được điều tiết tốt hơn.

Khi làm việc phải đảm bảo để mắt cao hơn trung tâm màn hình máy tính từ 10 - 20cm, duy trì khoảng cách 50cm với màn hình máy tính.

Cùng với đó là ghi nhớ thực hiện quy tắc cứ sau 20 phút làm việc liên tục nên để mắt nghỉ ngơi 20 giây và nhìn vào vật khác có khoảng cách tầm 6m.

Tóm lại, trên đây là toàn bộ thông tin chi tiết về bệnh khô mắt. Cùng với sự phát triển hiện đại của xã hội, tình trạng khô mắt ngày càng tăng mạnh do nhiều nguyên nhân phức tạp. Việc chăm sóc, bảo vệ đôi mắt là điều cần thiết hơn bao giờ hết. Chia sẻ bài viết với mọi người để cùng có thêm nhiều thông tin hữu ích.

CƠM NÓNG, CƠM NGUỘI

*****

  Tôi có người bạn nước ngoài từ châu Âu qua Việt Nam tìm hiểu văn hóa. Tôi liền khuyên anh chàng ăn cơm ngày hai bữa để làm quen với văn hóa Việt Nam. Sau một tháng anh chàng chào thua, trở lại ăn… bánh mì. Bị tôi chê cười, anh chàng trả đũa: “Bạn cứ thử ăn bánh mì ngày hai bữa đi, coi có chịu nổi một tháng không?” Tôi đầu hàng ngay lập tức.

Cơm nguội + khô cá dưa

Đùa sao, tôi là dân “cơm thương” từ nhỏ đến lớn, làm gì ăn thứ khác thay cơm nổi một tháng? Tôi chợt nhận ra, lâu nay mình cứ lo chạy theo mì, phở, bánh các loại mà không biết coi trọng cái món ăn căn bản nhứt trong ẩm thực Việt: Cơm!

Thấy tôi đã nhận ra vấn đề, bạn tôi nhân tiện làm tới: “Vậy cơm quan trọng như thế nào trong văn hóa và ẩm thực Việt Nam?” Trời, hỏi kiểu này là làm khó nhau nghen, tôi không phải nhà ẩm thực học, càng không phải nhà văn hóa học, chỉ là nhà… ăn học (à, là học ăn đó), nào dám múa rìu qua mắt thợ! Nhưng không trả lời được thì… quê quá, dù gì mình cũng ăn cơm mấy chục năm mà lớn, thôi biết tới đâu nói tới đó.

Với mấy đứa con nít đang tuổi lớn, lại lớn lên trong lúc thiếu ăn, thiếu mặc, thì có cơm nóng (không độn) mà ăn đã sướng nhất trần đời, chan chút nước mắm dầm ớt, sang thì có thêm chút tóp mỡ, ăn quên thôi. Cái hạnh phúc đơn sơ đó, còn có thêm cái đoạn dạo đầu sung sướng, là đang chơi mê say với bạn thì nghe tiếng kêu của má hay chị: “Tí ơi, về ăn cơm!” Cậu bé (hay cô bé) sẽ “dạ” to một tiếng rồi co cẳng chạy về nhà rửa tay, ngoan ngoãn ngồi vô bàn. Vài chục năm sau, có lẽ tiếng kêu sẽ thay bằng: “Anh ơi, ra/vô ăn cơm!” (“Em ơi, ăn cơm!” chắc ít hơn, nhưng ai dám nói là không có?) Thế hệ của bạn và tôi, cỡ 7x trở về trước, có lẽ còn có cơ hội nói câu: “Dạ mời ba má thời cơm!” trước khi ăn, trong khi với các bạn từ 8x trở đi, dường như câu này ngày càng hiếm gặp. Thời cuộc thay đổi, nên văn hóa cũng đổi thay!

 

Một món nữa, phải làm lúc cơm còn nóng, nhưng ăn lúc cơm đã nguội, là cơm nắm. Cơm nóng nấu xong, xới ra một cái khăn vải, rồi cuộn lại, nắm hai đầu khăn mà nhồi, đập, lăn cho cơm trong khăn quyện lại thành một khối tròn dài, dẻo mịn. Để cơm nắm ra khay hay dĩa cho thiệt nguội, rồi mới gói trong mo cau hay khăn vải cho khỏi khô. Cơm nắm cắt ra từng miếng, chấm muối mè hay muối đậu phộng. Nó là cơm mà không phải cơm, là bánh mà không phải bánh. Lát cơm nắm vừa có vị chơn chất của cơm, vừa có vị dẻo sánh của bánh, chấm muối bùi-mặn-ngọt để tạo thành một mùi thương vị nhớ cả đời không quên!

 

Cơm nguội có người em họ sang cả hơn là cơm chiên. Tôi thích nhứt là lúc mấy múi tỏi đập dập bay vô chảo dầu (mỡ) đã nóng kêu cái xèo, mùi thơm lựng tỏa ra khắp nhà, thấm vô từng hột cơm nguội xoay tròn trong chảo, như đang nhảy điệu valse theo sự chỉ đạo của cái sạn (xẻng), dần dần chuyển sang màu vàng tươi, rồi bừng lên mùi thơm đậm đà của trứng gà, tiêu và nước mắm. Cơm chiên có nhiều phiên bản, nhưng tôi vẫn ưa nhứt cơm chiên trứng và cơm chiên (không), một phần do ký ức tuổi thơ, một phần vì chúng dễ làm và dễ ăn.

Ngoài ra còn một món đặc biệt cần cơm nguội: cơm hến Huế. Tôi có may mắn được một người bạn Huế chính tay nấu cơm hến Huế cho ăn, sau lần đó, nghe cơm hến Huế là tôi… rung động. Thứ nhứt là vì món này thực sự là một món kỳ công, từ việc chuẩn bị đủ loại rau thơm, khế, bắp chuối bào đến các loại gia vị như tóp mỡ, đậu phộng rang hay mè, tương ớt, nước ruốc, và cuối cùng khâu quan trọng nhất là làm sạch, luộc và xào hến. Thứ hai vì nó… quá cay, mà không cay thì không phải cơm hến như lời bạn tôi tha thiết dặn. Đừng nói tôi, ngay nhà văn Trần Kiêm Đoàn, vốn là “người Việt gốc…ớt” chính hiệu, mà còn phải than:

“Cái thuở ban đầu…“cơm hến” ấy,

Nghìn năm hồ dễ mấy ai quên (!)”

Ai muốn biết cái thuở ban đầu của Trần Kiêm Đoàn với cơm hến ghê gớm ra sao mà tác giả phải thêm một dấu chấm than, xin mời tìm đọc “Chuyện khảo về Huế”, bài “Cơm hến”.

Nói cho cùng, cơm chính là nền tảng cho bữa ăn Việt, bởi người Việt không thể thiếu cơm, như anh bạn Âu châu của tôi không thể thiếu…bánh mì. Cơm không được ca ngợi nhiều như những món ăn khác, thậm chí “anh đi anh nhớ quê nhà”, anh cũng chỉ nhớ “canh rau muống, cà dầm tương” nhưng thiếu cơm thì canh – cà sao còn ra vị quê hương?

Nên tôi nói với anh bạn, tôi sẽ kể cho anh một chuyện tình hoàn toàn bằng “cơm” trong tục ngữ và ca dao, để anh hiểu được vị trí của cơm trong văn hóa Việt. Câu chuyện bắt đầu khi chàng trai gặp cô gái, chàng son sắt ngỏ lời:

“Ăn cơm ba chén lưng lưng,

Uống nước cầm chừng để dạ thương em.”

Đến cơm mà cũng ăn cầm chừng sợ hết “dạ” thương em thì tình tứ quá, cô gái dĩ nhiên cảm động. Rồi họ bắt đầu “góp gạo nấu cơm chung”, sống những năm đầu hạnh phúc:

“Trời mưa cho lúa chín vàng,

Cho anh đi gặt, cho nàng đem cơm.”

Buồn thay, anh chàng bỗng sinh thói làm biếng nên cứ chờ vợ “cơm bưng nước rót”. Đã vậy:

“Đàn ông đều thích ăn quà,

Ăn quà cho đã, về nhà ăn cơm.

Nhai cơm như thể nhai rơm,

Cho nên cứ phải vừa cơm vừa quà.”

Anh chàng lo ăn “phở”, ăn “quà” ở ngoài, nên khi cô vợ biết được, bữa ăn bắt đầu “cơm chẳng lành canh chẳng ngọt”. Cô vợ thấy giận hoài không có kết quả nên xuống giọng ngọt ngào:

“Chàng ơi phụ thiếp làm chi,

Thiếp như cơm nguội đỡ khi đói lòng.”

 

Nói tới mức đó rồi mà anh chàng vẫn không chịu quay đầu, cô vợ đành dứt áo ra đi, trước khi đi bỏ lại hai câu:

“Một ngày hai bữa cơm canh,

Lấy ai lo liệu cho anh một đời?”

Nàng đi rồi, anh chàng mới thấy thấm thía:

“Chiều chiều lại nhớ chiều chiều,

Nhớ nồi cơm nguội, nhớ siêu nước chè.”

Con người ta thiệt lạ, đến khi mất rồi mới hiểu được giá trị của điều đã mất. May mà anh bạn cảnh tỉnh tôi kịp thời, tôi mới hiểu ra cái bình dị nhứt, thân thuộc nhứt trong cuộc đời mình là cái đáng quý nhứt. Cơm, dù là cơm nóng hay cơm nguội, sẽ son sắt theo tôi đến cuối cuộc đời, bởi khi sinh ra, tôi là người Việt!

Bệnh tăng nhãn áp (Ocular Hypertension):

Triệu chứng, điều trị và phòng ngừa