Cuộc đời và sự nghiệp của “đệ nhất danh ca”

Thái Thanh (1934-2020)

 ◄ ◊ ► ◄ ◊ ► ◄ ◊ ►

Thái Thanh là ca sĩ duy nhất trong nền âm nhạc Việt Nam từ cổ chí kim được ca tụng bằng rất nhiều những danh xưng vinh dự nhất, như là Đệ nhất danh ca, Tiếng hát vượt thời gian, Tượng đài âm nhạc,… mà không bị so sánh với bất kỳ giọng ca nào khác.

Nếu ai đó nói rằng, đứng trước Thái Thanh – mọi giọng ca đều phải cúi đầu, thì ắt hẳn cũng không cần phải tranh cãi thêm, bởi điều đó đã được bảo chứng bởi danh tiếng và giọng hát đã trường tồn qua thời gian, đã nhận sự mến mộ của bao thế hệ yêu nhạc.

Tuyển tập nhạc Thái Thanh thu âm trước 1975

Đại gia đình âm nhạc

Danh ca Thái Thanh tên thật là Phạm Thị Băng Thanh. Bà sinh năm 1934, tại làng Bạch Mai, Hà Nội. Cha của bà là Phạm Đình Phụng, người gốc Hà Nội. Người vợ đầu của ông Phụng sinh được 4 người con trai: Phạm Đình Trung, Phạm Đình Chính, Phạm Đình Sỹ và Phạm Đình Viêm. Phạm Đình Sỹ lập gia đình với nữ kịch sĩ Kiều Hạnh và có con gái là ca sĩ Mai Hương. Còn Phạm Đình Viêm là ca sĩ Hoài Trung của ban hợp ca Thăng Long.

Người vợ sau của ông Phạm Đình Phụng có ba người con: trưởng nữ là Phạm Thị Quang Thái, tức ca sĩ Thái Hằng. Con trai thứ là nhạc sĩ Phạm Đình Chương. Và cô con gái út Phạm Thị Băng Thanh.

Từ trái qua: Thái Thanh – Phạm Đình Chương – Thái Hằng

Dòng dõi nội ngoại và cả dâu rể của đại gia đình Thái Thanh đều là những người đam mê và hoạt động hăng hái trong lĩnh vực nghệ thuật. Có thể kể đến như nhà văn Trúc Khê, nhà thơ Thế Lữ, nhạc sĩ Phạm Ngọc Cẩn, nhạc sĩ Phạm Văn Chung, hoạ sĩ Phạm Văn Đôn,… Bản thân cha và mẹ Thái Thanh đều rất đam mê âm nhạc và là những nghệ nhân chơi đàn cổ, hát ả đào có tiếng ở đất Hà Thành.

Đến thế hệ anh chị em Thái Thanh thì nổi lên một loạt tên tuổi lớn đánh dấu những bước đi mạnh mẽ của âm nhạc Việt gồm Thái Hằng, Phạm Đình Chương (Hoài Bắc), Phạm Đình Viêm (Hoài Trung), Thái Thanh, Phạm Duy (chồng Thái Hằng), nữ kịch sĩ Kiều Hạnh…

Tiếp nối sau thế hệ Thái Thanh, đại gia đình bà tiếp tục đóng góp một loạt tên tuổi nổi tiếng như: Ý Lan, Duy Quang, Thái Hiền, Thái Thảo, Tuấn Ngọc, Bạch Tuyết, Mai Hương,…

Từ nhỏ, anh chị em Thái Thanh đều không được theo học các trường lớp âm nhạc, thầy cô bài bản mà chủ yếu là sự truyền dạy trong gia đình, tự luyện giọng, tự học nhạc, tự mua sách về đọc.

Thái Thanh và anh trai Phạm Đình Chương

Thái Thanh từng kể, những người có ảnh hưởng lớn nhất đến con đường âm nhạc của bà sau này chính là cha mẹ và anh trai:

“Cả bố tôi và mẹ tôi đều chơi đàn cổ như tranh, bầu, nhị, sáo… Cụ ông chơi những thứ đàn đó còn cụ bà thì chơi tỳ bà. Mẹ tôi giỏi về nhạc lắm. Tôi nhớ ngày xưa tôi có được nghe cụ hát ả đào thật tuyệt.

Còn người luyện cho tôi hát lối Tây chính là anh trai Phạm Đình Chương. Anh ấy mua sách báo âm nhạc của Pháp bầy bán ở Sài Gòn hoặc đặt mua từ Paris, nói với tôi: Em ạ, em muốn hát hay thì em phải đọc sách này, và anh sẽ chỉ dạy cho em. Nếu em hát có phương pháp như trong sách thì em còn hát hay hơn thế nữa”.

Chính nhờ sự dìu dắt của anh trai Phạm Đình Chương nên ngoài việc luyện giọng theo lối hát dân ca Bắc Bộ, Thái Thanh còn được sớm tiếp xúc với âm nhạc phương Tây để hình thành nên một trường phái Thái Thanh vừa hàn lâm vừa truyền thống, vừa sang trọng vừa gần gũi, thắm thiết, đầy truyền cảm.

Sự gắn bó định mệnh với âm nhạc Phạm Duy

Khoảng năm 1947, gia đình Thái Thanh mở một quán phở mang tên Thăng Long tại vùng kháng chiến. Quán Thăng Long không chỉ là địa điểm ăn uống, mà còn là nơi dừng chân sinh hoạt văn nghệ và nghe nhạc của các văn nghệ sĩ kháng chiến. Anh chị em Thái Thanh cũng thường hát ngay tại quán để phục vụ khách và tạo dựng nền móng đầu tiên cho ban hợp ca Thăng Long đình đám, lừng lẫy một thời ở Sài Gòn sau này.

Sau khi mở quán Thăng Long, gia đình Thái Thanh bắt đầu có sự quen biết với nhạc sĩ Phạm Duy như một người bạn văn nghệ. Đây cũng là thời gian Thái Thanh bắt đầu chập chững bước vào nghề ca hát theo chị là ca sĩ Thái Hằng. Dù không nhớ rõ bài hát đầu tiên mà bà trình diễn là bài nào nhưng Thái Thanh bảo, bài hát ấy chắc chắn là một nhạc phẩm của nhạc sĩ Phạm Duy.

Khi nhạc sĩ Phạm Duy bắt đầu theo đuổi cô chị Thái Hằng, do Thái Hằng lúc đó còn mang nhiều tâm sự cũ nên khá trầm lặng và e dè. Để có thể cưới được Thái Hằng, nhạc sĩ Phạm Duy đã phải nhờ rất nhiều “nguồn lực” để tác động vào người đẹp. Một trong những màn ghi điểm đẹp mắt của Phạm Duy với gia đình Thăng Long là việc ông viết lời Việt cho ca khúc tiếng Áo nổi tiếng Le Beau Danube Bleu (tạm dịch là Dòng sông Danube xanh) của nhạc sĩ Johann Strauss II, cho cô em Thái Thanh khi đó chỉ mới 14 tuổi trình diễn. Việc thể hiện thành công ca khúc Dòng Sông Xanh (lời Việt) của nhạc sĩ Phạm Duy đã giúp Thái Thanh tự tin bước lên sân khấu âm nhạc, sánh vai cùng các anh chị.

Năm 1948, khi cô chị Thái Hằng bước vào ngã rẽ hôn nhân với chàng nhạc sĩ đa tình Phạm Duy thì cô em ca sĩ Thái Thanh cũng bắt đầu có sự gắn kết chặt chẽ hơn với dòng tân nhạc mang âm hưởng dân ca của chàng nghệ sĩ đa tài Phạm Duy.

Thời kỳ còn ở Bắc, giọng hát của chị em Thái Thanh – Thái Hằng đã được nhiều người yêu thích, ngoài việc tham gia các đoàn lưu diễn văn nghệ phục vụ kháng chiến, tiếng hát của chị em Thái Thanh của được phát trên các đài phát thanh ở các đô thị, trên đài Pháp Á.

Năm 1950, Thái Thanh theo gia đình chị gái Thái Hằng và nhạc sĩ Phạm Duy về Hà Nội, rồi vào Sài Gòn định cư vào năm 1951. Anh trai Phạm Đình Chương mãi đến tận năm 1953 mới vào Sài Gòn sau khi đã cưới vợ là nữ ca sĩ Khánh Ngọc. Vậy nên thời gian này, ngoài việc tự luyện tập với sách vở, trau dồi kỹ năng ca hát theo hướng dẫn của anh trai Phạm Đình Chương trước đó, Thái Thanh còn được sự hướng dẫn của anh rể Phạm Duy về nhạc lý và kỹ thuật thanh nhạc.

Thái Thanh thua chị gái Thái Hằng đến 7 tuổi và thua anh rể Phạm Duy tới 13 tuổi, lại được sinh ra trong một gia đình Hà Nội gốc, nề nếp gia phong kín kẽ, vậy nên ngay từ lúc còn nhỏ, bà đã là một cô em gái ngoan ngoãn được các anh chị thương yêu, tận tình dạy bảo. Cũng từ năm 1951, cô gái 17 tuổi tên Băng Thanh bắt đầu sử dụng nghệ danh là Thái Thanh, được đặt theo nghệ danh của chị gái Thái Hằng.

Tại Sài Gòn, Thái Thanh chủ yếu hát nhạc của nhạc sĩ Phạm Duy và một số ca khúc của anh trai Phạm Đình Chương. Giọng hát của bà có sự tương thích kỳ lạ với các thể loại âm nhạc đa dạng của nhạc sĩ Phạm Duy, từ nhạc quê hương thắm thiết, nhạc kháng chiến mạnh mẽ, nhạc tình sâu lắng tới các bản trường ca khí khái hào hùng, lồng lộng. Thập niên 1950 – 1970, ban nhạc Thăng Long của gia đình Thái Thanh xuất hiện dày đặc trên các chương trình âm nhạc của đài truyền thanh, truyền hình và các vũ trường. Thái Thanh trở thành giọng nữ chính được yêu thích và mến mộ khắp cả nước.

Giọng hát Thái Thanh và cả tư duy âm nhạc của bà là một thứ thiên phú không thể lý giải. Như đã kể ở trên, lúc nhỏ, Thái Thanh hoàn toàn không được theo học bất kỳ trường lớp nào về nhạc lý hay xướng âm. Tất cả đều là do bà tự học và nhờ sự chỉ dạy thêm của anh trai Phạm Đình Chương. Nhưng chính ông anh trai này cũng phải gật gù tán dương thiên phú của cô em rằng: “Cô có cái đặc biệt là trước khi tôi dậy thì cô đã biết rồi”.

Sau này, khi gắn bó với âm nhạc Phạm Duy, một vài lần khi đứng trên sân khấu biểu diễn, trong cơn “phiêu” nhạc, Thái Thanh đột ngột “đổi lời” một hai chữ. Nhưng thật tình cờ, những lần đổi lời đó của Thái Thanh đều mang đến cho âm nhạc Phạm Duy một chiều kích mới mẻ và sâu lắng không kém ca từ cũ. Và câu chuyện “đổi lời” đó chẳng những không khiến cho nhạc sĩ Phạm Duy phiền muộn mà còn khiến ông cảm thấy thú vị và tâm đắc.

Nhiều người cho rằng, chính vì yêu thích và tâm đắc với giọng hát của Thái Thanh nên nhạc sĩ Phạm Duy đã sáng tác nhiều bài phù hợp với cung giọng của bà. Còn với Phạm Duy, ông không ngần ngại thừa nhận rằng: “Giọng hát Thái Thanh, một giọng hát diễm tuyệt” và “Thái Thanh chỉ cần cất giọng là người ta đã mê bất kể bài nào”. Phải thừa nhận một điều rằng, rất nhiều những nhạc phẩm của nhạc sĩ Phạm Duy, nếu không phải là giọng ca Thái Thanh thì không ai có thể trình diễn, lột tả hết được vẻ đẹp của ca từ và giai điệu. Và ngược lại, có lẽ chỉ ở âm nhạc Phạm Duy mới có đủ “đất diễn” để Thái Thanh phô diễn được hết nội lực trong giọng hát của bà.

Tuyển tập Thái Thanh hát nhạc Phạm Duy trước 1975

Thái Thanh và Ban Thăng Long

Là một danh ca nổi tiếng bậc nhất, Thái Thanh không chỉ nổi tiếng hát riêng, mà còn cùng với các anh chị ruột hát trong ban nhạc được yêu thích nhất làng nhạc Sài Gòn trong suốt hơn 2 thập kỷ, đó là Ban Thăng Long.

Ban nhạc này ngoài 3 cái tên chủ chốt là Thái Thanh, Hoài Bắc (tức nhạc sĩ Phạm Đình Chương), và Hoài Trung (Phạm Đình Viêm), thỉnh thoảng ban Thăng Long cũng có sự góp mặt của danh ca Thái Hằng, ca sĩ Khánh Ngọc (vợ Hoài Bắc) và cả nhạc sĩ Phạm Duy – là một trong những ca sĩ đầu tiên hát tân nhạc.

Khi đặt chân vào đến phương Nam vào đầu thập niên 1950, những anh chị em nhà họ Phạm muốn lập một ban nhạc gia đình để đi hát, họ đã chọn cái tên Thăng Long, gợi nhớ về vùng đất Hà Nội, là cố hương gốc gác của họ. Cái tên Thăng Long cũng gắn liền với thời thanh xuân của các anh chị em họ Phạm ở vùng tản cư.

Thời gian đầu họ đến cộng tác với đài phát thanh Pháp Á ở đại lộ de La Somme (sau này là đại lộ Hàm Nghi) ở gần góc đường với đường Công Lý. Ban Thăng Long nhanh chóng đạt được thành công với lối hát khác biệt, có phần bè mới lạ và hấp dẫn. Họ lại có nguồn nhạc phong phú được sáng tác “cây nhà lá vườn” bởi 2 tên tuổi lừng danh là Phạm Duy và Phạm Đình Chương, mang được tính thời đại một cách sắc nét.

Ngoài thù lao hát ở đài phát thanh và phòng trà vốn còn rất hạn chế ở Sài Gòn vào đầu thập niên 1950, thì ban Thăng Long kiếm sống chủ yếu là tiền thu thanh trong đĩa nhạc, lúc này vẫn còn là đĩa đá, chứ chưa có dĩa nhựa (vinyl) như sau này.

Ban Thăng Long cũng là một trong những ban nhạc/ca sĩ đầu tiên trình diễn theo hình thức phụ diễn ở rạp chiếu bóng. Thời điểm đó người Sài Gòn vẫn rất mê cải lương, nhưng tân nhạc bắt đầu được ưa chuộng, mà sân khấu đầu tiên chính là ở các rạp chiếu bóng, vì những người đi xem phim chiếu rạp như vậy đa số là dân Tây học rất thích tân nhạc, nên ban Thăng Long có dịp giới thiệu hàng loạt những sáng tác của Phạm Đình Chương, Phạm Duy và nhiều nhạc sĩ thời tiền chiến khác.

Từ lối hát phụ diễn này, ban Thăng Long dần dần tạo được vị thế trong làng nghệ thuật và bắt đầu hát ở Đại Nhạc Hội với những màn ca diễn phong phú hơn, như đơn ca, hợp ca, hay nhạc cảnh…

“Quái kiệt” Trần Văn Trạch – người có thời gian cộng tác cùng ban Thăng Long kể lại: “Mỗi xuất hiện của Ban Hợp Ca Thăng Long là một cơn nóng sốt đối với bà con khán giả miền Nam. Cách trình diễn, bài vở họ chọn, ngôn ngữ họ dùng… như một điều gì vừa gợi óc một tò mò, vừa mới mẻ, quyến rũ, lại cũng vừa thân thiết như một vật quý đã mất từ lâu, nay tìm lại được…”

Cũng từ thập niên 1960, dù không hoạt động sôi nổi như trước, nhưng Ban Hợp Ca Thăng Long vẫn thu băng dĩa và trình diễn ở phòng trà Đêm Màu Hồng do Hoài Bắc Phạm Đình Chương mở ở Hotel Catinat có 2 mặt tiền đường, số 69 Tự Do và số 36 Nguyễn Huệ.

Những băng nhạc nổi tiếng trước 1975

Danh ca Thái Thanh là ca sĩ được thực hiện nhiều băng nhạc riêng nhất trước năm 1975. Mời các bạn nghe lại sau đây:

Trường phái Thái Thanh

Việc Thái Thanh sở hữu một giọng hát thiên phú, tao nhã, uyển chuyển, một thanh quản “hãn hữu” chưa từng có từ cổ chí kim là điều không ai có thể phủ nhận và bắt chước. Tuy nhiên, thành tựu lớn nhất trong cuộc đời hoạt động âm nhạc của Thái Thanh phải kể đến chính là bà là ca sĩ đầu tiên tạo ra một lối đi riêng biệt trong cách hát và có lẽ là người duy nhất thành công khi tạo nên một trường phái âm nhạc riêng mang tên Thái Thanh với nhiều hậu bối tên tuổi.

Theo nhiều nhà nghiên cứu, Thái Thanh là người tiên phong trong việc kết hợp giữa hai cách hát “đóng – mở” của Á và Âu. Đó là kiểu hát Bel Canto hay kiểu hát phô diễn âm giọng của những nghệ sĩ Opera, bên cạnh với kiểu hát nỉ non, da diết, diễm tình của âm nhạc dân tộc. Có lẽ vì sự kết hợp độc đáo này mà rất nhiều nhạc phẩm qua sự thể hiện của Thái Thanh trở nên vừa diễm tình, vừa kiêu hãnh và truyền cảm.

Nhiều nhận định cho rằng, chính cách hát này của Thái Thanh đã góp phần định hình cho thẩm mỹ âm nhạc Việt nửa sau thế kỷ 20. Và chắc rằng, khi nhắc đến sự chuyển mình của âm nhạc Việt giai đoạn này, không thể không nhắc đến cặp đôi gạo cội tiên phong là Phạm Duy – Thái Thanh.

“Học trò” tiêu biểu và nổi tiếng nhất của trường phái Thái Thanh phải kể đến nữ danh ca Ý Lan với chất giọng thiên phú thừa hưởng từ mẹ. Tuy nhiên, nếu luận về tài năng âm nhạc, Ý Lan vẫn phải xếp dưới mẹ cô là danh ca Thái Thanh vài bậc. Ngoài ra, một loạt tên tuổi nổi tiếng khác cũng được coi là học trò của trường phái Thái Thanh như: Ánh Tuyết, Mai Hương, Quỳnh Giao.

Đời sống riêng nhiều biến cố

Dù thành công tột bậc trên đỉnh cao danh vọng suốt hơn 70 năm, nhưng Thái Thanh lại có đời sống hôn nhân khá ngắn ngủi. Năm 1956, tại Sài Gòn, Thái Thanh kết hôn với tài tử Lê Quỳnh. Thời điểm đó, Thái Thanh đã được xưng tụng là “đệ nhất danh ca Sài Gòn”, còn Lê Quỳnh là một trong những tài tử điện ảnh mới nổi của đất Sài Thành. Thái Thanh tâm sự:

“Chúng tôi gặp nhau ở Sài Gòn. Tôi gặp bố các cháu vào lúc ông ấy đi đóng cuốn phim “Chúng Tôi Muốn Sống”. Lúc đó tôi đã là ca sĩ khá nổi tiếng rồi. Khi mà ông ấy cho người tới mai mối thì gia đình tôi mới trả lời tôi rằng, ông ấy là tài tử xi-nê nổi tiếng, còn con thì hát nổi tiếng, bố mẹ cho con lấy đấy.

Tôi nhớ đã gặp bố các cháu lần đầu vào dịp trình diễn văn nghệ vào dịp tết ở những rạp trước giờ chiếu phim. Gọi là phụ diễn nhưng có khi kéo cả giờ đấy. Anh Lê Quỳnh ở trong ban văn nghệ. Ông ấy hát hay lắm, chỉ có điều là ông ấy không đi hát thôi. Ông ấy lại đóng phim giỏi. Ông ấy đóng kịch thì tuyệt vời. Đó là trời sinh ra ông ấy để ông ấy đứng trên sân khấu chứ không phải ở dưới này đâu. Thì trong một buổi diễn chung như vậy, chúng tôi gặp nhau. Và chúng tôi mê nhau”

Cặp đôi tài danh bước vào hôn nhân khi cả hai vừa tròn 22 tuổi. Với Thái Thanh, thời điểm đó có lẽ là độ tuổi vừa chín tới để bà làm vợ làm mẹ nhưng với Lê Quỳnh khi đó mới từ một chàng sinh viên nghèo bước lên vũ đài danh vọng, lại nổi tiếng với bản tính đào hoa bay bướm. Và chuyện gì đến đã đến, cuộc hôn nhân của họ kéo dài đến năm 1965 thì tan vỡ. Trong 9 năm chung sống với chồng, Thái Thanh sanh được 5 người con gồm 3 gái và 2 trai.

Sau cuộc hôn nhân đổ vỡ với Lê Quỳnh, Thái Thanh có rất nhiều người đàn ông đeo đuổi trong đó có hai người nổi tiếng có tình cảm đặc biệt với bà là nhà văn Mai Thảo, nghệ sĩ Trần Văn Trạch. Tuy nhiên, Thái Thanh chỉ giữ mối quan hệ ở mức bạn bè, đi chơi chung chứ không hề chung đụng và cũng hoàn toàn không tái giá với bất kỳ người đàn ông nào.

Đặc biệt, dù có chia tay, Thái Thanh luôn ý thức giữ gìn mối quan hệ tốt đẹp với chồng cũ và cả người vợ sau của ông. Tuy nhiên, nỗi buồn về cuộc hôn nhân đổ vỡ có lẽ vẫn đeo theo bà nhiều năm sau đó. Cô con gái lớn Ý Lan từng tâm sự: “Tôi sống với mẹ và có điều kiện gần gũi với bà. Mỗi đêm ngủ, tôi chia sẻ với mẹ – một người phụ nữ không có chồng ở bên với nhiều nỗi cô đơn thường trực. Và nỗi cô đơn ấy đã gắn liền với tuổi thơ, kết đọng lại thành hành trang giúp tôi trở thành nghệ sĩ sau này”.

Chính vì nỗi buồn không giữ được một gia đình trọn vẹn cho con, không thể hoàn thành vai trò của một người phụ nữ bình thường với những giờ giấc bình thường khi là nghệ sĩ, nên với các con của mình, đặc biệt là Ý Lan, Thái Thanh luôn cấm cản không cho theo nghiệp mẹ. Khi Ý Lan còn trẻ, Thái Thanh luôn cố gắng khuyên cô tìm một công việc bình thường, sống một cuộc sống bình thường với gia đình con cái. Tuy nhiên, đến cuối cùng, Ý Lan vẫn quyết tâm theo đuổi âm nhạc khi đã 32 tuổi. Và cũng như mẹ, cô ly hôn người chồng đầu tiên chỉ sau khoảng 1 năm đi hát, khi đã có 5 người con.

Dù là nghệ sĩ nổi tiếng được săn đón, nhưng với con cái, Thái Thanh là một người mẹ chu toàn, kỹ lưỡng. Ca sĩ Ý Lan từng tâm sự, mẹ cô bảo bọc con cái rất kỹ, ngoài giờ học, bà thường giữ con trong nhà chứ ít khi cho ra ngoài chơi vì sợ con hư hỏng, ốm đau. Bà cũng rất chú trọng dạy dỗ con cái nề nếp gia phong, lời ăn tiếng nói hàng ngày. Ngoài việc lo lắng cho cô con gái lớn Ý Lan lấy chồng, sinh con sớm rồi lại ly dị chồng sớm. Thái Thanh còn rất vất vả với cậu con trai út Lê Đại và cô con gái kế út tên Thanh Loan. Năm 1965, Khi Thái Thanh chia tay chồng, cậu con trai út Lê Đại mới chỉ 1 tuổi, bị bệnh sốt tê liệt nên liệt hết nửa mình dưới. Thái Thanh một mình đảm đương gia đình, vừa làm cha vừa làm mẹ, vừa lo kinh tế, vừa chăm sóc con cái. Năm 1968, khi tròn 4 tuổi, Lê Đại bị ốm rất nặng, Terre Des Hommes – Tổ chức cứu trợ trẻ em hoạt động trên toàn thế giới, có trụ sở ở Thuỵ Sỹ đã giúp đỡ đưa Lê Đại qua Ý chữa trị suốt 3 năm ròng, đến năm 1971 mới được trở về Việt Nam.

Biến cố tháng 4 năm 1975 đột ngột ập đến, phòng trà, sân khấu đồng loạt đóng cửa. Thái Thanh không thể đi hát dòng nhạc mà bà vẫn hát, sự nghiệp bị đóng băng suốt 10 năm sau đó. Ca hát là nghề duy nhất của Thái Thanh, không được đi hát thì không có tiền để mưu sinh, bà phải bán lần lượt các đồ trong nhà và nữ trang đã tích góp được trong nhiều năm trước đó.

Đến năm 1985, sau khi di cư sang Mỹ, Thái Thanh mới tiếp tục ca hát, tham gia nhiều show âm nhạc lớn nhỏ ở hải ngoại. Tuy nhiên, ngay khi đến Mỹ, cô con cái kế út là Thanh Loan đột nhiên mắc bệnh trầm cảm ngày càng nặng phải đưa vào bệnh viện. Giữa đất khách quê người, Thái Thanh một mặt đưa đón cậu con trai liệt nửa người hàng ngày đi học, một mặt kề cận, chăm non cô con gái kế hằng mong chữa trị bệnh tình cho con.

Gần như cả đời mình, ngoài âm nhạc, Thái Thanh chỉ biết đến chồng rồi con. Vậy nên, các con bà khi đã trưởng thành đều rất yêu thương và ngưỡng mộ mẹ.

Ý Lan tâm sự: “Mẹ tôi là một người đàn bà tình cảm và rất can đảm. Suốt thời thơ ấu cho đến khi trưởng thành, hình ảnh của mẹ Thái Thanh âu yếm, chăm sóc và yêu thương các con đã ảnh hưởng đến tôi rất nhiều khi tôi làm mẹ.”

Những năm cuối đời

Năm 2000, Thái Thanh phải nhập viện vì bị tai biến mạch máu não. Sau cơn bạo bệnh, sức khoẻ của bà bị suy yếu nặng. Năm 2002, sau một đêm diễn cùng với con cháu, Thái Thanh tuyên bố giải nghệ.

Tuy nhiên, khi sức khoẻ tốt hơn, Thái Thanh thỉnh thoảng vẫn tham gia ca hát trong những đêm diễn đặc biệt của riêng bà. Đó là năm 2005, Thái Thanh xuất hiện trong đêm nhạc thính phòng “Vinh danh Thái Thanh, tiếng hát vượt thời gian” và năm 2006, trong đêm nhạc “Thái Thanh và ba thế hệ”. Trong cả hai đêm diễn, Thái Thanh vẫn thể hiện xuất sắc giọng hát thiên phú của mình dù khi đó bà đã ngoài 70 tuổi. Đặc biệt, năm 2007, Thái Thanh tham gia Talent Show 2007 của trung tâm Thuý Nga với vai trò Giám Khảo.

Ngày 17 tháng 3 năm 2020, Thái Thanh qua đời tại Orange County, Nam Califonia, sau một thời gian dài nằm bệnh. Tuy nhiên, do tình hình phức tạp của dịch bệnh covid 19, gia đình đã quyết định không tổ chức lễ viếng.

-----------

Niệm Quân
nhacxua.vn

............

Hồng Anh st

Lịch sử ra đời các băng nhạc 

Shotguns của nhạc sĩ Ngọc Chánh

✰♫♪•*¨·٠•●♥✿

Những người yêu nhạc vàng và thích nghe loại thu âm hồi trước năm 1975 đánh giá rất cao những băng nhạc Shotguns của nhạc sĩ Ngọc Chánh thực hiện được khoảng trên 30 số từ năm 1969 đến 1975. Đến nay đã hơn 40 năm kể từ ngày cuốn băng Shotguns cuối cùng được phát hành, nhưng giới thưởng ngoạn âm nhạc vẫn đang tìm nghe lại những băng nhạc này, như là tìm lại những giá trị xưa cũ không bị phai mở theo thời gian.

Năm 1969, cùng với việc lập ra ban nhạc Shotguns biểu diễn tại các club Mỹ trên khắp miền Nam, rồi sau đó là đóng đô hàng đêm ở vũ trường Queen’s Bee, nhạc sĩ Ngọc Chánh còn thành lập ra trung tâm băng nhạc Shotguns. Đây không phải là trung tâm băng nhạc đầu tiên của Sài Gòn, nhưng cái tên Shotguns đã là thương hiệu bảo chứng cho giá trị nghệ thuật cao của loại băng nhạc có các bài hát và bản thu âm được chọn lọc kỹ lưỡng. Mỗi sản phẩm của Shotguns là một kiệt tác cả về mặt nghệ thuật lẫn kỹ thuật. Báo chí đương thời gọi những băng nhạc do Shotguns thực hiện là món ăn tinh thần dự phần quan trọng trong đời sống con người chứa đầy buồn vui hờn giận.

Với chất lượng âm thanh 4 chiều chuyển động, tiền thân của surround sound sau này, các băng nhạc của nhạc sĩ Ngọc Chánh thực thiện đã đi tiên phong trong việc tạo ra những sản phẩm âm nhạc có chất lượng tốt nhất thời bấy giờ.

Tuy nhiên ít người biết rằng vào năm 1969, những băng nhạc Shotguns đầu tiên đã gặp phải thất bại lớn. Băng nhạc Shotguns số 1 phát hành ngày 22 tháng 7 năm 1969 gồm 2 cuốn là Shotguns 1 nhạc Việt Nam và Shotguns 1 nhạc Mỹ, được thu âm ở phòng thu đường Bùi Hữu Nghĩa của một chuyên viên từng làm ở đài phát thanh Sài Gòn với phần hoà âm và ban nhạc do chính Ngọc Chánh đảm trách.

Đối với cuốn băng Shotguns 1 nhạc Việt Nam, nhạc sĩ Ngọc Chánh chọn bản Một Trăm Phần Trăm (nhạc sĩ Tuấn Hải – Ngọc Sơn) để mở đầu cuốn băng. Đây là ca khúc nhạc lính lúc đó đang rất nổi tiếng với giọng ca số 1 thị trường là Hùng Cường đang làm mưa làm gió trên đài truyền hình và đài phát thanh. nên ông Ngọc Chánh rất tin tưởng vào sự thành công của băng Shotguns 1.

Tuy nhiên thực tế hoàn toàn khác, nhạc sĩ Ngọc Chánh cho biết là cuốn này bán được rất ít. Ông kể lại rằng trong một lần khi đi công tác ở Ban Mê Thuột và mang theo 20 cuốn băng Shotguns 1 nhạc Việt Nam. Ông vào một club dành cho quân đội và gửi số băng này nhờ bán giùm. Bà chủ club này có chồng là Thiếu tá, ông này nghe xong cuốn băng liền nói bà vợ đem trả lại tất cả số băng cho Ngọc Chánh với lý do là không chấp nhận bài Một Trăm Phần Trăm do Hùng Cường ca.

Ngoài ra thì cuốn Shotguns 1 Nhạc Mỹ cũng không bán được bao nhiêu. Kết quả là 2 cuốn băng Shotguns 1 bị lỗ mười mấy ngàn đồng.

Thất bại này được nhà báo Nguyễn Việt giải thích là do trường ban Shotguns không tìm hiểu kỹ thị hiếu người mua băng nhạc. Trong cùng 1 băng lại cho xuất hiện cùng lúc 2 trường phái âm nhạc khác nhau: Hùng Cường, Duy Khánh… xuất hiện cùng lúc với Thanh Lan, Khánh Ly, Elvis Phương… nên không được thính giả đón nhận.

Từ kinh nghiệm này, ở các chương trình sau đó nhạc sĩ Ngọc Chánh đã rất thận trọng khi chọn bài hát, ca sĩ. Ông tiếp tục cuốn Shotguns 4 (không có cuốn số 2 và số 3 vì muốn tránh xa cuốn số 1 thất bại) và bắt đầu bán được nhiều, có lợi nhuận để đầu tư tiếp. Cho đến cuốn Shotguns số 6 là Băng Vàng Shotguns 1970 thì thành công rực rỡ. Một tờ nhật báo bán chạy nhất lúc bấy giờ đưa tin về kỹ thuật thu âm tiên tiến của ban nhạc lần đầu có mặt ở Việt Nam, giới nghe âm nhạc bắt đầu chú ý và từ đó Shotguns trở thành nhãn hiệu băng được mọi người tin cậy, bán chạy nhất bấy giờ. 

Nghe băng nhạc Shotguns năm 1970

Bên cạnh đó thì vào năm 1971, nhạc sĩ Ngọc Chánh còn cộng tác với ca sĩ Thanh Thúy để thực hiện một số băng nhạc cho trung tâm Thanh Thúy. Băng nhạc Thanh Thuý trước năm 1975 cũng bán rất chạy, quy tụ hầu hết ca sĩ nổi tiếng nhất của miền Nam. Thanh Thuý phụ trách chọn bài và mời ca sĩ với sự trợ giúp của Ngọc Chánh. Còn phần ban nhạc thì do Ngọc Chánh thực hiện, lợi nhuận chia đôi.

Nghe băng nhạc Thanh Thuý 1

Cũng nói thêm rằng vào năm 1966, khi ca sĩ Thanh Thuý lấy chồng là phi công Ôn Văn Tài, cô đã giải nghệ, xa ánh đèn sân khấu trong 5 năm. Chính nhạc sĩ Ngọc Chánh là người đã thuyết phục ca sĩ Thanh Thuý trở lại với thị trường âm nhạc.

Bên cạnh băng Shotguns thì nhạc sĩ Ngọc Chánh ra mắt thêm nhãn hiệu băng Siêu Âm – Super Sound vào khoảng năm 1972. Ngoài ra ông còn sản xuất dòng nhạc trẻ với các băng mang nhãn hiệu Nhạc Trẻ do Kỳ Phát phụ trách chọn bài và mời các ca sĩ. Băng nhạc này có sự tham gia của hầu hết các ca sĩ nổi tiếng nhất của dòng nhạc trẻ là Elvis Phương, Thanh Lan, Minh Phúc & Minh Xuân, Bích Loan và CBC, Julie Quang, Cathy Huệ, Thúy Hà Tú, Vy Vân, Thái Hiền, Duy Quang và ban Dreamers, Tuấn Dũng, Cao Giảng, Trung Hành, Paolo Tuấn, Tuấn Ngọc, Thanh Mai…

Cuốn băng cuối cùng của trung tâm Shotguns là Shotguns số 36, mang chủ đề Hòa Bình Ơi Việt Nam Ơi được thực hiện đầu năm 1975, gồm những ca khúc mang ước mơ hòa bình của nhiều nhạc sĩ.

Người hoà âm chính cho các băng Shotguns cũng chính là nhạc sĩ Ngọc Chánh, đôi khi là nhạc sĩ Lê Văn Thiện. Về tên gọi của ban nhạc là Shotguns, theo lời nhạc sĩ Ngọc Chánh giải thích trong buổi trò chuyện với ký giả Trịnh Minh Thủy như sau:

“Ban đầu tên ban nhạc của chúng tôi mang tên anh Pat Lâm, nhưng sau khi chúng tôi bàn bạc, tôi và Hoàng Liêm chọn tên Shotguns để đặt cho ban nhạc. Thực ra Shotguns chỉ là một cái tên một bài hát của Mỹ, nói về một cây súnɡ Shotguns. Bài hát này hay, cái tên cũng hay, lại vào thời điểm ᴄhiến tɾanh nên với người quân nhân nó có ý nghĩa, do đó chúng tôi chọn”.

Ban nhạc Shotguns được thành lập vào khoảng năm 1968, ban đầu là chuyên hát nhạc tiếng Anh tại các club Mỹ ở khắp miền Nam. Vì vậy ban nhạc đã quyết định chọn cái tên Shotguns, là tên một bài nhạc tiếng Anh đang nổi tiếng lúc đó. Thông tin thêm về bài hát Shotguns này như sau:

“Shotgun” là tên một dĩa đơn do Junior Walker & All Stars phát hành năm 1965; sáng tác do Walker viết lời và nhạc, sản xuất bởi Berry Gordy Jr. và Lawrence Horn. Trong bốn tuần liên tiếp, dĩa “Shotgun” đứng đầu danh sách các dĩa nhạc R&B Singles ở Hoa Kỳ và đứng hàng thứ tư trên Billboard Hot 100 vào cuối tuần 3 tháng 4 năm 1965. Nhạc sĩ guitar Jimi Hendrix từng trình diễn bản này trên sân khấu với ban All Stars.

Nhìn lại những năm tháng ở Sài Gòn với những cuốn băng Shotguns đã thực hiện từ năm 1969 tới đầu năm 1975, nhạc sĩ Ngọc Chánh nói rằng ông hãnh diện đã đóng góp một phần vào dòng sinh hoạt ca nhạc của Miền Nam trước năm 1975.

“Đệ nhất ban nhạc” Shotguns của

nhạc sĩ Ngọc Chánh qua 1/4 thế kỷ

Xin giới thiệu với bạn đọc một bài báo cũ của nhà báo Lâm Tường Dũ viết đã cách đây tròn 25 năm (1995), giới thiệu khái quát về nhạc sĩ Ngọc Chánh và ban nhạc Shotguns qua từng giai đoạn, từ trước năm 1975 cho đến năm 1995.

Ban Shotguns khoảng thời gian 1968-1969, với ca nhạc sĩ từ trái qua như Đức Hiếu,

Pat Lâm, Quốc Hùng, Elvis Phương, Ngọc Mỹ, Hoàng Liêm, Ngọc Chánh, Duy Khiêm. Ảnh: Jimmy show

Báo LA Times số phát hành ngày 14/3/1995 trang A12 – A13 (ấn bản Los Angeles) trong loạt bài viết về sinh hoạt âm nhạc Việt Nam hải ngoại sau 20 năm kể từ 1975, khi đề cập đến vũ trường Ritz và ban nhạc Shotguns đã ghi nhận như sau:

“Đây là 1 nơi sinh hoạt ca nhạc sang trọg và có tiêu chuẩn kỹ thuật, nghệ cao nhất ở thủ đô tị nạn người Việt Nam, nơi đã đào tạo và khám phá ra những ca sĩ lừng danh Việt Nam như Ý Lan, Dalena, Lynda Trang Đài, Henry Chúc, Lilian, Don Hồ, Ngọc Lan…”

Báo này viết tiếp:

“…ngoài cấu trúc thích hợp, ca sĩ tên tuổi, ánh sáng rân kỳ, Ritz được làm nền bởi ban nhạc Shotguns – một ban nhạc với những nhạc sĩ tốt nghiệp đại học và có truyền thống gia đình. Họ tập dợt thường xuyên dưới sự hướng dẫn của nhạc sĩ Ngọc Chánh – con chim đầu đàn của ban nhạc mà đã 25 năm từ trong nước tới hải ngoại, ban nhạc này luôn đứng ở vị trí hàng đầu”.

(LA Times là 1 trong những tờ báo Anh ngữ uy tín và có số phát hành nhiều nhất thế giới. Trước khi viết bài này thì 2 ký giả Zan Dupin và Vander Knyff cùng nhóm phóng viên LA Times đã ròng rã 6 tháng dài đến vũ trường Ritz tìm hiểu để định lượng giá trị sinh hoạt ca nhạc Việt Nam).

Từ bài viết trên, nhân 25 năm thành lập Shotguns, mời bạn theo dõi cuộc hành trình của 1 ban nhạc luôn đứng ở vị trí hàng đầu trong dòng sinh hoạt ca nhạc Việt Nam từ trong nước tới hải ngoại – một ban nhạc đã vượt qua khoảng thời gian 1/4 thế kỷ – ở hai không gian khác nhau mà vẫn giữ được lòng thương mến của nhiều thế hệ khách mộ điệu, và được khen tặng “Đệ nhất vương đàn Shotguns”.

Shotguns 1970-1975:

Từ năm 1970 đến 1975, trong 5 năm liên tục, khi nói đến phòng trà ca nhạc cũng như sản phẩm nghệ thuật âm nhạc thì hầu như khách mộ điệu miền Nam từ Sài Gòn tới quận lỵ hẻo lánh đều nhắc tới Queen’s Bee và Shotguns.

Queen’s Bee là phòng trà ca nhạc với lối kiến trúc đẹp mắt ấm cúng và hấp dẫn nằm ngay giữa trung tâm Hòn Ngọc Viễn Đông. ở đó, hàng đêm đã thu hút số đông rất lớn những khách yêu thích ca nhạc. Người ta đến đây như tìm về 1 tổ ấm thân thương dưới ánh đèn màu, với tiếng nhạc lời ca của những ca sĩ ưu hạng đương thời và đệ nhất ban nhạc Shotguns.

Lắm người ghiền Queen’s Bee và Shotguns như mê 1 nhân tình tài sắc, tâm vẹn toàn. Trong khung cảnh lãng mạn, thơ mộng hài hoà giữa nhạc và ca, thời gian như lắng đọng lại để người ta tạm quên những nỗi nhọc nhằn cơ cực của đời sống. Ở đây, tâm tình được dài trải, thương yêu được gắn bó, ước mơ được nối liền, những trái tim cùng thưởng thức một nhịp đập trên cung điệu tài hoa của Shotguns, lắng nghe và ngắm nhìn những tiếng hát hàng đầu, bồng bềnh sương khói có khả năng dìu người ta về những bến đời hạnh phúc. Queen’s Bee như 1 tổ ấm và Shotguns là những cọng rơm đan kết âm thanh dịu dàng, nồng nàn nhất.

Sản phẩm nghệ thuật của Shotguns:

Song song với những đêm ca nhạc tuyệt vời ở Queen’s Bee, khách yêu nhạc trên mọi miền đất nước Nam Việt Nam còn được nghe những giọng hát, lời ca, những nhạc khúc quen thuộc được thu âm và phát ra từ băng cối, cassette mang thương hiệu Shotguns. Mỗi sản phẩm là một đúc kết vẹn toàn về nghệ thuật lẫn kỹ thuật. Hàng trăm sản phẩm giá trị như vậy đã khiến Shotguns trở thành 1 trung tâm băng nhạc được yêu thích nhất, được vồn vã đáp ứng nhất.

Shotguns là biểu tượng của một khúc quanh trên dòng sông âm nhạc, màu mỡ phù sa và lóng lánh những âm thanh trữ tình, sôi động nồng ấm tình người.

Báo chí đương thời gọi những băng nhạc do Shotguns thực hiện là món ăn tinh thần dự phần quan trọng trong đời sống con người chứa đầy buồn vui hờn giận. Đó là một cô đọng đầy chất nghệ thuật như 1 ánh lửa bập bùng, rồi âm ỉ của những tâm hồn mặn nồng yêu thương của nhiều thế hệ.

Thi sĩ Hoàng Trúc Ly viết về Shotguns như sau:

Em là người yêu có sắc
Em là người thương có tài
Em là tình nhân có tâm
Ta si mê nên trở thành nô lệ
Suốt đời ta, không hối hận một lần.

Ban Shotguns trước 1975:

Giữa dòng sinh hoạt ca nhạc rất trù phú, đa dạng của thời bấy giờ, từ những phòng trà ca nhạc, những trung tâm băng nhựa, những giọng ca tài năng, những ban nhạc tên tuổi, vậy mà vì sao Shotguns lại được ưu ái chọn lựa với vinh dự là “Đệ Nhất Band”? Đây không phải là 1 ngẫu nhiên, cũng không phải là 1 tình cờ, mà đây có lẽ là 1 cơ duyên khi mà những “ong chúa” họp nhau, để làm thành tổ Shotguns dưới dự điều hợp của 1 tài năng đa dạng: Nhạc sĩ Ngọc Chánh.

Những tài hoa:

Ngược dòng thời gian cách đây 25 năm, Shotguns gồm những danh thủ như:

– Nhạc sĩ dương cầm Lê Văn Thiện: người đã hòa âm hàng ngàn nhạc khúc và được hàng trăm ca sĩ ưu hạng hát

– Nhạc sĩ Hoàng Liêm: người solo guitar được khách ái mộ phong tặng đệ nhất Đế Vương Tây Ban Cầm độc tấu.

– Hoàng Hải, Mạnh Tuấn: hai tay trống cừ khôi không đối thủ đã được người đời gọi là những làm vũ bão âm thanh với đôi dùi huyền nhiệm.

– Saxo Trần Vĩnh, Xuân Tiên: Hai tiếng kèn như hai ngọn núi cao nhất, hú gió gọi mưa về làm mát lòng người.

– Bass guitar Duy Khiêm: người nhạc sĩ được các ca sĩ ưu ái cho là hạt ngọc quý trong xâu chuỗi kim cương của dòng nhạc.

– Đan Thọ: nhà vĩ cầm với chiếc áo vàng trong cuộc đua violin cho tới nay chưa có người thay thế.

– Nhạc sĩ Cao Phi Long: ngôi sao sáng chói trên vòm trời trompet Việt Nam.

Bằng ấy những tài năng thượng thừa riêng lẻ của từng bộ môn lại được kết dính một cách dài hoà và thuỷ chung bởi chất xúc tác: nhạc sĩ tài năng Ngọc Chánh. Shotguns trở thành 1 đệ nhất kiếm cung âm thanh vô địch, tung hoành cõi nhạc huyền diệu Việt Nam, đó cũng là 1 xứng đáng, 1 công bằng, 1 trong cuộc luận anh hùng.

Những tiếng hát thực sự làm nên âm nhạc Việt Nam

Từ một ban nhạc mà mỗi nhạc sĩ làm một vì sao sáng chói nhất được kết hợp nhịp nhàng, hài hoà tình lý bởi nhân tài hải đăng Ngọc Chánh, Shotguns là 1 dải ngân hà trong những chùm sao âm nhạc Việt Nam.

Người ta ví Shotguns là 1 loại đại mộc sum xuê cành lá nên đã có được những cánh chim quý hiếm về làm tổ, cất cao giọng hót tuyệt vời, như:

– Thái Thanh – Tiếng hát vượt thời gian (danh hiệu do Mai Thảo đặt)
– Khánh Ly – Nữ hoàng tình khúc (danh hiệu do Phạm Huấn đặt)
– Lê Thu – Tiếng hát vàng mười (danh hiệu do Nguyên Sa đặt)
– Thanh Thuý -Tiếng hát khói sương (danh hiệu do Lâm Tường Dũ đặt)

Và những thần tượng của 2 thập niên 1960-1970: Elvis Phương, Sĩ Phú, Duy Trác, Thanh Lan, Thanh Tuyền, Chế Linh, Thái Châu… Bằng ấy những giọng ca hàng đầu Việt Nam, bằng ấy những đệ nhất nhạc sĩ Việt Nam, Shotguns đã là 1 phối hợp nghệ thuật âm nhạc không đối thủ được tác tạo vẹn toàn 5 năm liên tục.

Shotguns hải ngoại

Theo vận nước, Shotguns lần lượt lưu lạc đến xứ người, nghiệp dĩ cầm ca tiếp tục trói buộc những đệ nhất nghệ sĩ Việt Nam theo đuổi con đường ca nhạc không ngừng nghỉ ở hải ngoại.

San Jose: Dừng chân ở thung lũng hoa vàng năm 1980, nhạc sĩ Ngọc Chánh đã tái phối hợp ban nhạc Shotguns và dùng vũ trường Maxim’s như phần đất cho cây Shotguns nở hoa trổ lá.

Littile Saigon: Tiếp đó, năm 1984, di chuyển về Little Saigon với khiêu vũ trường Ritz – một đại vũ trường ưu hạng đã được báo LA Times ngợi khen như ở trên.

Nhận định chính xác của báo giới Hoa Kỳ, lòng yêu thương của hầu hết khách ái mộ âm nhạc Việt Nam đã dành cho Shotguns, là 1 trung thực, là 1 quà tặng tinh thần giá trị xứng đáng cho những nhạc sĩ của Shotguns hải ngoại. Họ là những Ngọc Châu, Ngọc Chấn, Darren Nguyễn, Thanh Lâm, Hoàng Long, tiếp nối thế hệ Shotguns trước và thăng hoa theo với điều kiện kỹ thuật hiện đại xứ người. Họ là những nhạc sĩ đã có sẵn dòng máu nghệ thuật của cha anh, tốt nghiệp đại học luôn trau dồi kiến thức, chịu sưu tầm và nghiên cứu tường tận chuyên môn. Shotguns hải ngoại thành công vượt bực, luôn giữ chiếc áo vàng trong cuộc đua phối khí hoà âm, trình diễn, đó là lẽ đương nhiên. Vùng trời âm nhạc Việt Nam hải ngoại với cánh chim bằng Shotguns là 1 dấu son đậm nét trong sinh hoạt cầm ca thế giới.

Ban Shotguns hải ngoại

Cây lành chim đậu, rừng phong có phượng hoàng. Shotguns hải noại là nơi đào luyện và khám phá những giọng hát hàng đầu Việt Nam ở hải ngoại như Ý Lan, Ngọc Lan, Lilian, Dalena, Henry Chúc, Lynda Trang Đài, Don Hồ…

25 năm không phải là ngắn, Shotguns giữ vững ngôi vị Đệ Nhất trong sinh hoạt ca nhạc cũng không phải là dễ giữa thời đại mà nền âm nhạc thế giới luôn biến cải và bao la như hiện nay. Với lòng say mê nghệ thuật, dòng máu truyền thống, học hỏi trau dồi khả năng đặc biệt, nhất là phải được hướng dẫn và kết hợp tài tình của một nhạc sĩ sống chết với nghề như Ngọc Chánh, Shotguns sẽ còn tiến vững như một đệ nhất, trong sự tiếp nối trên con đường nghệ thuật mênh mông không giới hạn như âm nhạc.

Nguồn: tác giả Lâm Tường Dũ

---------------

Kim Quy st tổng hợp