▂ ▃ ▅ ▆ █☆★█ ▆ ▅ ▃ ▂
Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Sed id auctor orci. Morbi gravida, nisl eu bibendum viverra, nunc lectus.
Cảm âm ca khúc Hoài Cảm của Cung Tiến:
Ai có thể ngờ Hoài Cảm được sáng tác khi tác giả chỉ mới ở tuổi 14?
Chúng ta đang giữa mùa thu Hà Nội, với biết bao cảm xúc, biết bao đổi thay, vừa quen thuộc vừa mới lạ cho một khoảng thời gian ngắn ngủi trong vòng tuần hoàn bốn mùa của thời gian. Trong những vòng quay không ngừng nghỉ ấy, có gì đã tuột rơi đi mất, có gì còn đọng lại cho những mùa sau? Bên cạnh những bánh nướng, bánh dẻo, hương cốm, hương hoa sữa, gió heo may, mưa thu lất phất… còn có hình bóng của những ai từ những mùa thu cũ vẫn còn lảng bảng trong tâm, khiến ta day dứt khôn nguôi?
Nhạc sĩ Cung Tiến (Nguồn ảnh: dotchuoinon.com)
Có những ca khúc mùa thu gắn bó những tình cảm nhớ thương của thế nhân vào trong đó, theo một cách độc đáo, để ta chợt nhận ra những ca khúc đó cũng là một ký ức không thể thiếu khi mỗi độ thu về. Hoài Cảm của Cung Tiến là một trong số đó.
Thật đáng ngạc nhiên là vào năm 1952, khi Cung Tiến sáng tác Hoài Cảm, ông mới đang ở độ tuổi 14-15, nhưng bài hát này đã toát lên một vẻ chín chắn và từng trải như của một người đã trưởng thành, với cảm xúc già dặn của ý tứ dường như không phải từ suy tư của một cậu thiếu niên.
Đây là ca khúc theo thể loại lãng mạn tiền chiến, với lời hát mang đậm chất thơ. Được biết bài hát này được sáng tác ngay sau khi nhạc sĩ chuyển từ miền Bắc vào miền Nam sinh sống, mang theo trong tim nỗi nhớ ngập tràn về Hà Nội. Nhạc sĩ từng chia sẻ: “Tôi từ Hà Nội vào Sài Gòn sớm lắm. Lúc đi, nhớ tất cả những gì mà ở Hà Nội ghi vào ký ức mình, thì là có bản nhạc đó”.
Nỗi buồn đến dịu nhẹ, nỗi nhớ vu vơ từ từ len vào hồn người, cũng nhẹ nhàng như cách mùa thu đến với ta, không có những đột biến rõ ràng, căng thẳng như sự chói chang của tiết đầu Hạ hay xầm xì khi vào Đông.
Chiều buồn len lén tâm tư
Mơ hồ nghe lá thu mưa
Xuyên suốt ca khúc là nỗi nhớ thương mùa thu cũ quá sâu đậm của chàng trai trẻ. Mùa thu không chỉ là cảnh vật mà còn là con người, phải xa quê hương, như một đứa trẻ còn thơ ngây mà đã bị tách ra sống xa cha mẹ.
Cuộc sống đâu chỉ có gia đình; còn có bao bè bạn và những mối quan hệ xã hội khăng khít nữa, vậy mà đột nhiên người trai trẻ phải rời xa tất cả, không nhớ đến quay quắt thì mới là điều lạ
Lòng cuồng điên vì nhớ
Ôi đâu người, đâu ân tình cũ?
Ôi đâu người, đâu ân tình cũ? (Nguồn ảnh: Pinterest)
Mùa thu đó đã xa lắm rồi; xa về khoảng cách địa lý; xa cả trong tâm tưởng, phải chăng vì bị đè nén bởi những ồn ào, náo nhiệt của miền đất phương Nam, chỉ vụt quay về khi màn đêm buông xuống
Một mùa thu xa vắng
Như mơ hồ về trong đêm tối
Chờ đợi người cũ, chờ đợi cố nhân ở đây chỉ là cách nói. Tấm màn ngăn cách đâu chỉ có khoảng không, mà còn là những sự lãng quên có thể xảy ra khi tâm hồn bị sương mù bao phủ từ tứ phía.
Chờ nhau hoài cố nhân ơi
Sương buồn che kín muôn nơi
Đây là một sự nhớ mong trong vô vọng, người trai mơ hồ nhận ra rằng kiếp này có thể không gặp lại cảnh cũ người xưa nữa, nên đành hẹn kiếp sau.
Hẹn nhau một kiếp xa xôi
Nhớ nhau muôn đời mà thôi
Tiếng xưa vang vọng, mùa nối mùa với âm hưởng chỉ còn trong ký ức
Dạt dào tựa những âm xưa
Thiết tha ngân lên lời xưa
Lối đi xưa trong ký ức chàng mong mỏi rằng vẫn còn bóng hình người cũ, nhưng hình bóng cố nhân thì đã nhạt nhòa, vì tâm hồn non thơ nhạy cảm không thể nào cùng hiện rõ tất cả những hình bóng thân thương trong quá khứ. Nên chàng trai đã phải tự hỏi mình:
Cố nhân xa rồi, có ai về lối xưa?
Cảm xúc của một sự mất mát không gì có thể bù đắp, cảm xúc của một người phải đi xa mà không hẹn ngày trở lại:
Chờ hoài nhau trong mơ
Nhưng có bao giờ thấy nhau lần nữa
Giai điệu da diết, sâu lắng bao trùm toàn bộ ca khúc, tựa như muốn nói rằng, cảm xúc buồn nhớ này không có một tia hy vọng nào để thay đổi được. Thậm chí nỗi nhớ này lớn lao đến mức, chàng trai không tin rằng thời gian sẽ là một “liều thuốc tiên” có thể xóa nhòa tất cả.
Còn đâu mùa cũ êm vui
Nhớ thương biết bao giờ nguôi? Còn đâu mùa cũ êm vui, nhớ thương biết bao giờ nguôi? (Nguồn ảnh: Pinterest)
Còn đâu mùa cũ êm vui, nhớ thương biết bao giờ nguôi? (Nguồn ảnh: Pinterest)
Ta chợt khẽ rùng mình khi nhận ra bài ca này đúng như một lời từ biệt, không hẹn ngày tái ngộ, mà là từ biệt những gì chứ? Chính là những gì thân quen nhất mà ta hằng gắn bó. Không thể không đồng cảm với nhân vật của ca khúc!
Nhạc sĩ Cung Tiến từng chia sẻ: “Hoài Cảm là bài hát mà tôi viết ra trong tưởng tượng. Tưởng tượng ra là mình nhớ một người nào mình yêu mến thôi, chứ không có ý nghĩ sâu xa gì đằng sau cả. Ðó chỉ hoàn toàn là trí tưởng tượng trong âm nhạc cũng như trong lời ca. Lời ca bị ảnh hưởng từ những bài thơ mình học ở trường, như thơ của Xuân Diệu, Huy Cận, Lưu Trọng Lư, những nhà thơ lãng mạn của Việt Nam hồi đó.”
Hóa ra, sự già dặn trong nhạc phẩm đầu tay của ông chính là mượn từ các bậc tiền bối sáng danh như thế! Ông chỉ là người đồng cảm và tiếp nối khí chất đó thôi.
Rất nhiều người đã hát bài hát này. Ta gặp lại tài tử Phạm Ngọc Lân để bắt được cái cảm xúc chân thực của Hoài Cảm trong một mùa thu xưa, không có nhiều tô vẽ.Còn khi nghe phần trình bày của ca sĩ Duy Trác, tiếng hát liêu trai cùng tiếng chuông điểm chầm chậm trong phần hòa âm lại càng gợi ta nhớ về những ngôi nhà thờ xưa cũ nơi Hà Thành, tạo nên một nét khác lạ đáng yêu cho ca khúc này.
Sĩ Phú (1942 – 2000). (Nguồn ảnh: bangcoi.com)
Sĩ Phú vốn là một sĩ quan không quân chuyên nghiệp, nhưng có giọng hát thiên phú với chất giọng tình tứ, dù anh chưa qua một trường lớp âm nhạc nào.
Bên cạnh đó, phong cách trình diễn hào hoa bay bướm của anh đã thu hút được cảm tình của khán giả ngay từ đầu.
Tuy là một phi công chiến đấu nhưng theo các thông tin từ những người thân cận của anh, thì tính cách của anh dường như có phần rụt rè và không quyết đoán, điều này vừa hay lại làm cho các bản tình ca của anh thêm phần lôi cuốn.
Bên cạnh đời sống âm nhạc phong phú thì Sĩ Phú cũng là một người rất “đào hoa”, có những mối quan hệ sâu sắc với nhiều phụ nữ. Có lẽ ngoại hình đẹp trai lãng tử cùng với chất nghệ sĩ quá đậm đà nơi anh đã thu hút họ đến với anh; sau đó chất hiền lành và chút mềm yếu nơi anh làm cho họ không nguyện ý rời xa anh được nữa.
Tuy anh dường như đã “bỏ rơi” một số người phụ nữ trong đời, nhưng anh chưa bao giờ bỏ rơi ca hát; trước khi từ giã cõi đời vào tháng 7/2000, anh vẫn cùng bạn bè nghệ sĩ thực hiện CD cuối cùng trong cuộc đời ca hát của anh có tên là “Còn chút gì để nhớ”.
Trong buổi CD này ra mắt công chúng, anh đã hát bài hát đó khi ngồi trên xe lăn, như một lời giã biệt với những người hâm mộ giọng ca của anh.
Gần đây, ca sĩ Trọng Tấn trình bày Hoài Cảm như một lời kể chuyện tâm tình thủ thỉ, với chất giọng khỏe khoắn mà vẫn bay bổng nhẹ nhàng. Tuy chưa qua mặt được các “liền anh, liền chị” nhưng cũng cho thấy một sự “về nguồn” đáng quý của một ca sĩ trẻ thời hiện đại.
Giọng hát của ca sĩ Bằng Kiều cũng khá phù hợp với Hoài Cảm. Anh hát bài này có hơi hướng của nhạc đồng quê, đem lại chút cảm giác chơi vơi, lênh đênh như đang trên một con thuyền bồng bềnh trôi dạt, rời xa bến cũ. Niềm nhớ trong bài hát này, qua giọng ca của anh, cũng được đẩy lên khá mãnh liệt.
Nhớ thương biết bao giờ nguôi?
Thời gian trôi qua một cách nhanh chóng, tựa như cánh chim bay vụt qua bầu trời, mang đi mọi nhớ thương, mọi hoài niệm về hình bóng người thương xưa.
Bấm vào hình để nghe ca khúc do danh ca Lệ Thu trình bày.
Ca khúc Hoài Cảm được nhạc sĩ Cung Tiến sáng tác vào năm 1953, lúc đó ông mới 15 tuổi. Ông cho biết thêm như sau :
Hoài Ân
Kim Phượng sưu tầm
Nhạc Sĩ Cung Tiến (1938-2022)
Yên Nghỉ Ở Cõi Riêng
Nhạc Sĩ Cung Tiến (1938-2022)
Vào một buổi chiều mưa đông cuối năm 2021 ở Quận Cam, một số gương mặt tiêu biểu của nền văn học nghệ thuật Miền Nam trước 1975 đã có một buổi hội ngộ hiếm hoi: nhà văn Doãn Quốc Sỹ, nữ minh tinh điện ảnh Kiều Chinh, nhạc sĩ Cung Tiến, nhà văn Nhã Ca, nhà thơ Trần Dạ Từ, nhà thơ Đỗ Quý Toàn, giáo sư Trần Huy Bích... Có người đã chạm mốc bách tuế, đa số đã vượt qua tuổi tám mưới. Những mái đầu bạc ngồi ôn lại kỷ niệm thời trai trẻ, chuyện buồn vui trong tù, chuyện điện ảnh, đọc thơ, hát nhạc Cung Tiến... Có ai đó đã nói rằng sẽ khó có lại một buổi hội ngộ đông đủ như thế này, bởi vì "...Bạn già lớp trước nay còn mấy..."
Vào một buổi trưa nắng ấm đầu hạ, rất ít người có mặt trong buổi hội ngộ đó đã đến dự lễ tiễn đưa lần cuối nhạc sĩ Cung Tiến, Ông ra đi ngày 10 tháng 5, 2022. Nguyện vọng của gia đình là tang lễ chỉ tổ chức riêng, thông báo rất giới hạn đến một số thân hữu. Từ Thụy Điển, nhà văn Nhã Ca và nhà thơ Trần Dạ Từ lặng lẽ thắp nén nhang tưởng nhớ đến người bạn cố tri - Cung Tiến, người nhạc sĩ có phong cách sống kín đáo, cuối đời cũng đã ra đi thầm lặng như vậy.
Trong một chương trình thâu hình hiếm hoi giới thiệu về Cung Tiến, chị Y Sa của Hội Văn Học Nghệ Thuật Việt Mỹ (VAALA) đã tóm tắt khá đầy đủ cuộc đời và sự nghiệp của người nhạc sĩ tài danh này: https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=bZQY3rdcKyY
Cung Tiến sinh năm 1938 ở Hà Nội. Trong thời Việt Nam Cộng Hòa ông là một nhà kinh tế, đã từng tốt nghiệp Cử Nhân ở Úc và Cao Học ở Anh về chuyên ngành này. Ông cũng từng là một cây viết với bút hiệu Thạch Chương. Nhưng hầu hết người yêu nhạc Việt Nam chỉ biết đến ông như một nhạc sĩ.
Người hâm mộ hay kháo nhau những ca khúc đầu tay của Cung Tiến được sáng tác năm ông mấy tuổi. Nhiều nhà bình luận cho rằng ông là một thần đồng của âm nhạc Việt Nam. Có người đoán với phong cách nhạc và lời của Hương Xưa, Nguyệt Cầm, Hoài Cảm… tác giả phải là một người đã trưởng thành lắm rồi. Kỳ thực, những ca khúc đầu tay Hoài Cảm, Thu Vàng được ông sáng tác năm 13-15 tuổi, lúc đó chưa theo học bất kỳ một lớp nhạc nào! Còn ca khúc được nhiều người yêu thích nhất là Hương Xưa được viết năm ông 18. Nữ ca sĩ Lệ Thu có kể lại kỷ niệm lần đầu tiên trình diễn bài này ở nhà hàng Queen Bee Sài Gòn.
Khi Lệ Thu ngân dài và kết thúc câu hát cuối: ”…đời êm như tiếng hát của lứa…đôi…”, tiếng hát dừng, rồi tiếng đàn dừng. Khán giả đông nghẹt trong phòng trà cũng như chết lặng trong một khoảnh khắc trước khi bùng nổ với tiếng vỗ tay và lời tán thưởng. Ca khúc của một chàng nhạc sĩ 18 tuổi đã chinh phục giới yêu nhạc khó tính nhất của Sài Gòn như vậy đó! Nhưng cho dù khán giả rất yêu thích những ca khúc đầu tay của mình, nhạc sĩ Cung Tiến vẫn cho rằng đó chỉ là những “bài tập” khởi đầu trong sự nghiệp âm nhạc của ông.
Như vậy đâu mới là thực sự là dấu ấn riêng, sự toàn bích trong âm nhạc của Cung Tiến?
Không khó để nhận ra rằng nhạc của Cung Tiến chịu ảnh hưởng mạnh mẽ phong cách nhạc cổ điển Tây Phương. Ông là một trong số rất ít tác giả người Việt soạn luôn phần đệm đàn cho những ca khúc của mình. Có nhiều ca khúc của Cung Tiến rất khó đệm bằng một cây guitar, cần phải có dương cầm hay dàn nhạc phụ họa. Nói về Hương Xưa, tác giả nhớ lại rằng đã lấy nguồn cảm hứng từ những giai điệu trong sáng, lãng mạn của Mozart. Một trong những ca khúc để đời khác của Cung Tiến là Nguyệt Cầm.
Trong tập Ca Khúc Cung Tiến phát hành trước 1975, bên dưới tiêu đề Nguyệt Cầm là một dòng nhạc ngắn với chú thích của tác giả: (Hồ Cầm) Romance en FA, Beethoven. Bởi vì những nốt nhạc đầu tiên của Nguyệt Cầm “Đêm mùa trăng úa làm vỡ hồn ta…” được gợi hứng từ giai điệu của một trong những tấu khúc nổi tiếng của nhạc sĩ thiên tài người Đức, Romance viết ở cung Fa trưởng. Cũng ở phần tiêu đề, tác giả chép lại 4 câu thơ của Xuân Diệu để giải thích nguồn cảm hứng khi ông soạn lời ca khúc:
Trăng nhập vào đây cung nguyệt lạnh
Trăng thương trăng nhớ hỡi trăng ngần
Đàn buồn đàn lặng ôi đàn chậm
Mỗi giọt rơi tàn như lệ ngân…
Những ai đã từng hát, từng đàn ca khúc này sẽ cảm nhận được cái hồn lãng mạn của ca khúc đậm chất Cung Tiến này. Giai điệu khởi đầu như một đêm trăng thu tĩnh lặng. Giữa đêm trăng vang vọng một tiếng đàn hồ cầm (cello) cũng tĩnh lặng, chậm rãi, khoan thai:
Đêm mùa trăng úa làm vỡ hồn ta...
Ngập ngừng xa...suối thu dồn lá úa trôi qua
Sầu thu, sầu lên vút mịt mù, mà e nhớ hương mùa thu…
Rồi tiếng đàn khi trầm bổng, khi da diết, thổn thức theo tâm trạng của người chơi đàn đơn độc trong đêm trăng lạnh, cô liêu, huyền ảo…
…Long lanh long lanh ... trăng chiếu một mình,
khơi vơi khơi vơi ... nhạc lắng tỏ ngời
Nguyệt cầm ơi từng lệ ngân, ...
chết từng mùa Xuân...
Đêm ngời men nhớ...Nhạc tê ngời thuở xưa
Trăng sầu riêng chiếc... Trăng sầu riêng chiếc, sầu cho tới bao giờ ?
Những cảm xúc mãnh liệt bỗng dưng biến mất như những áng mây tan loãng trong bầu trời đêm, trả lại một khung trời tĩnh mịch dưới ánh trăng vằng vặc…
…Khơi mãi nguồn đêm ...Mùa trăng úa làm vỡ hồn ta…
…Ôi đàn trăng cũ làm vỡ… hồn… anh…
Có thể nói Nguyệt Cầm là một trong những tuyệt tác trong nghệ thuật sử dụng giai điệu và lời ca để tả cảnh, diễn đạt nội tâm của người nghệ sĩ.
Khởi đầu sự nghiệp rất sớm với sự đón nhận nồng nhiệt của khán giả như vậy, Cung Tiến đã có thể trở thành một nhạc sĩ phổ thông vào bậc nhất của nền âm nhạc Miền Nam trước 1975. Nhưng ông đã không chọn con đường đó. Những ca khúc đầu đời Thu Vàng, Hoài Cảm, Hương Xưa, Nguyệt Cầm cũng là những ca khúc được hát và biết đến nhiều nhất của Cung Tiến. Những sáng tác về sau của ông rất kén chọn người hát, người nghe. Điều này có thể giải thích là vì Cung Tiến sáng tác ca khúc trước tiên là cho mình, để thỏa mãn niềm đam mê âm nhạc của chính mình. Ông đã từng nói rằng âm nhạc là một sự tìm tòi không có điểm dừng, không có sự thoả mãn. Không có một nền âm nhạc nào duy nhất thống trị trên thế giới. Sự cầu tiến, khuynh hướng sáng tạo đã biến thế giới âm nhạc của Cung Tiến trở thành một cõi riêng, ở đó ông không cần nhiều sự tán thưởng, đồng cảm của đám đông.
Ông ngưỡng mộ và phổ thơ của người bạn văn nghệ của mình là Thanh Tâm Tuyền, một thi sĩ đi đầu trong phong cách thơ mới đầy sáng tạo. Lệ Đá Xanh là một ca khúc phổ thơ Thanh Tâm Tuyền cũng đậm dấu ấn Cung Tiến. Bài hát được đề tặng Phạm Đình Chương, tác giả của Nửa Hồn Thương Đau, một ca khúc cũng lấy ý từ cùng bài thơ của Thanh Tâm Tuyền, có cùng câu hát: “… đôi khi anh muốn tin, ôi những người sống lẻ loi một mình…” Không thể so sánh hai ca khúc về mặt nghệ thuật, nhưng chắc chắn là Nửa Hồn Thương Đau có mức độ phổ biến cao hơn nhiều.
Ca khúc Mắt Biếc được Cung Tiến viết tặng cho đôi mắt của người bạn đời của mình, Josee. Một bản nhạc tình dù vẫn nồng nàn, âu yếm nhưng vẫn toát ra vẻ sang trọng, quý phái một cách thoát tục. Người Sài Gòn còn nhớ một Mắt Biếc khác nữa của Ngô Thụy Miên, lãng mạn và tình tứ một cách nhẹ nhàng. Mỗi ca khúc đều mang dấu ấn riêng của hai tác giả, nhưng Mắt Biếc của Cung Tiếc vẫn chọn lọc người nghe người hát hơn.
Khi bắt đầu sống đời lưu vong tại hải ngoại sau 1975, Cung Tiến bắt đầu sáng tác những ca khúc mang âm hưởng ngũ cung, khởi đầu là bài Hoàng Hạc Lâu, phổ bản dịch bài thơ Đường bất hủ cùng tên của Vũ Hoàng Chương, là người thầy dạy Việt Văn của ông. Dù là ngũ cung, nhưng Hoàng Hạc Lâu vẫn mang âm hưởng trường phái ấn tượng Tây Phương của một “Claude Debussy trong bài Claire De Lune” như nữ ca sĩ Quỳnh Giao đã từng nhận xét. Sau đó, ông sáng tác Hợp Tấu Khúc Chinh Phụ Ngâm, lần đầu tiên được trình bày vào năm 1988 bởi dàn nhạc giao hưởng San Jose, được cộng đồng người Việt hải ngoại hết sức trân trọng. Ông còn tiếp tục phổ tập thơ tù Vang Vang Trời Vào Xuân của Thanh Tâm Tuyền. Những ca khúc vẫn với cách diễn đạt mới mẻ, lắng đọng, đầy nội tâm, phong cách mà cả nhạc sĩ lẫn thi sĩ đã chọn trong suốt sự nghiệp sáng tác của mình.
Buổi họp mặt chiều đông 2021 đã trở thành lần gặp gỡ cuối cùng của Cung Tiến với những người bạn văn nghệ tri kỷ. Trưa thứ Năm ngày 2 tháng Sáu, trong buổi tang lễ của người nhạc sĩ, một xấp nhạc trong đó có các bản Symphony #5 và #8 của Mahler được đặt ngay ngắn trên bàn thờ -gia đình cho biết những bài nhạc này được chuyển từ bàn viết của ông đến đây, những giờ phút cuối cùng Ông vẫn đang nghiên cứu và học hỏi.
Khi nghe tin nhạc sĩ Cung Tiến đã từ giã chúng ta, nghệ sĩ Kiều Chinh đã ngậm ngùi thốt lên: "Bạn ơi, chúc bạn đi yên lành, và hẹn ngày tất cả chúng ta sẽ gặp lại."
Nhà thơ Đỗ Quý Toàn trong tang lễ của nhạc sĩ Cung Tiến vào trưa thứ Năm, ngày 2 tháng 6 tại Camarillo đã nói: "Ban nãy, chị Josee có nói rằng anh Cung Tiến có thể đang ở đây. Vậy Cung Tiến bây giờ ở đâu. Mình không biết được. Nhưng mình biết rằng theo quan niệm của Phật Giáo không phải chỉ có một thế giới này, ở chỗ này, mà có tới 3000 đại thiên thế giới. Cung Tiến có thể không đang ở thế giới này, mà ở một thế giới khác. Anh Cung Tiến đã ra đi, chúng ta có thể đoán được rằng anh vẫn đang ở một thế giới nào đó, rất có thể mình sẽ lại gặp anh ấy, lại nhận ra nhau. Tôi muốn chia xẻ với gia đình, với chị Josee và cháu Đăng Quang, rằng Cung Tiến vẫn đang còn ở với chúng ta."
Rồi tất cả những cây đại thụ của nền văn học nghệ thuật Miền Nam cũng sẽ lần lượt từ giã trần thế, chỉ còn để lại những áng văn, vầng thơ, câu nhạc cho đời. Mỗi người sẽ chọn cho mình một cõi bên kia thế giới. Qua những ca khúc của mình, nhạc sĩ Phạm Duy đã nhắn nhủ với đời rằng ông sẽ trở lại cõi người ta để tiếp tục làm tình nhân, để tiếp tục yêu và được yêu.
Còn Cung Tiến?
Cõi nhạc của Cung Tiến đã là một cõi riêng. Kiếp sau của Cung Tiến vẫn còn là một bí ẩn. Nhưng chắc chắn, ông đã có một nơi chốn vĩnh cữu trong trái tim của những người yêu nhạc Cung Tiến, và tất cả những ai lấy sự toàn bích của cái đẹp trong nghệ thuật là đích đến của cuộc đời.
Doãn Hưng
***
Cung Tiến (1938-2022)
Cung Tiến sinh tại Hà Nội ngày 27 tháng Mười Một, 1938, tạ thế ngày 10 tháng 5, 2022, Ông ra đi thanh thản nhẹ nhàng bên người thân.
Ông tên thật là Cung Thúc Tiến. Thời kỳ trung học, Cung Tiến học xướng âm và ký âm với hai nhạc sĩ nổi tiếng Chung Quân và Thẩm Oánh. Trong khoảng thời gian 1957 đến 1963, Cung Tiến du học ở Úc ngành kinh tế và ông có theo tham dự các khóa về dương cầm, hòa âm, đối điểm, và phối cụ tại A m nhạc viện Sydney.
Trong những năm 1970 đến 1973, với một học bổng cao học của Hội đồng Anh (British Council) để nghiên cứu kinh tế học phát triển tại Cambridge, Anh, ông đã dự các lớp nhạc sử, nhạc học, và nhạc lý hiện đại tại Sydney Music Conservatory.
Ngoài các ca khúc, Cung Tiến viết nhạc tấu khúc Chinh phụ ngâm năm 1987, soạn cho 21 nhạc khí, được trình diễn lần đầu vào ngày 27 tháng 3, 1988 tại San Jose, California với dàn nhạc thính phòng San Jose, và đã được giải thưởng Văn Học nghệ thuật quốc khánh 1988.
Năm 1992, Cung Tiến hoàn thành tập Ta Về, thơ Tô Thùy Yên, cho giọng hát, dẫn đọc, ngâm thơ và một đội nhạc cụ thính phòng. Năm 1993, với tài trợ của The Saint Paul Companies để nghiên cứu nhạc quan họ Bắc Ninh và các thể loại dân ca Việt Nam khác, ông đã soạn Tổ khúc Bắc Ninh cho dàn nhạc giao hưởng. Năm 1997, ca đoàn Dale Warland Singers, đã đặt ông một bản hợp ca nhân dịp kỷ niệm 25 năm thành lập ca đoàn nổi tiếng quốc tế này. Năm 2003, Cung Tiến đã trình làng một sáng tác nhạc đương đại "Lơ thơ tơ liễu buông mành" dựa trên một điệu dân ca Quan họ. Ông đã nhận được giải Artist-in-Residency từ The Schubert Club, St. Paul, Minnesota. Ông là hội viên của hội nhạc sĩ sáng tác The American Composers Forum từ năm 1882-98.
Ngoài sáng tác, Cung Tiến còn đóng góp nhiều khảo luận và nhận định về nhạc dân gian Việt Nam cũng như nhạc Hiện đại Tây phương. Trong lãnh vực văn học, những thập niên 1950 và 1960, với bút hiệu Thạch Chương, Cung Tiến cũng đã từng đóng góp những sáng tác, nhận định và phê bình văn học, cũng như dịch thuật, cho các tạp chí Sáng Tạo, Quan điểm, và Văn. Hai trong số các truyện ngắn ông dịch và xuất bản ở Việt Nam là cuốn Hồi ký viết dưới hầm của Dostoievsky và cuốn Một ngày trong đời Ivan Denisovitch của Solzhenitsyn.
------------
Theo Việt Báo
Kim Quy sưu tầm
Hình từ SàiGònnhỏ
Ca khúc Chủ Nhật Buồn:
Sự thật và huyền thoại
Chủ nhật buồn
(lời Việt của nhạc sỹ Phạm Duy)
Chủ nhật buồn, đi lê thê
Cầm một vòng hoa đê mê.
Bước chân về với gian nhà,
Với trái tim còn nặng nề.
Xót xa gì? Oán thương gì?
Đã biết mùi hương chia ly.
Trót say mê đã yêu thì
Dẫu vô duyên còn nặng thề.
Ngồi một mình, nghe hơi mưa,
Mặc lệ tràn câu thiên thu.
Gió hiên ngoài nhắc một loài
Dế giun hoài ru thương ru.
Ru hỡi ru hời!
…
Chủ nhật buồn, tôi im hơi
Vì đợi chờ không nguôi ngoai.
Bước chân người nhớ thương tôi,
Đến với tôi thì muộn rồi!
Trước quan tài, khói hương mờ
Bốc lên như vạn ngàn lời.
Dẫu qua đời, mắt tôi cười
Vẫn đăm đăm nhìn về người.
Hồn lìa rồi, nhưng em ơi,
Tình còn nồng đôi con ngươi,
Nhắc cho ai biết cuối đời
Có một người yêu không thôi
Ru hỡi ru hời!
Ca khúc Chủ nhật buồn (Szomorú Vasárnap) nổi tiếng thế giới, từng được mệnh danh là “Quyên sinh ca”, có xuất xứ từ Hungary, năm 1999 đã được báo chí Pháp bầu chọn là ca khúc buồn nhất thế kỷ 20.
Nhạc sĩ Seress Rezső. Nguồn: jazzma.hu
Chủ nhật buồn đã được hàng loạt các ca sỹ lừng danh trên thế giới, như Sarah Vaugh, Elvis Costello, Mariann Faithful, Sinead O”Conor, Bilie Holyday, Sarah Brightman, Sarah McLachnan, Ray Charles, Maurice Chevalier, Josephine Baker.... đưa vào chương trình biểu diễn và coi đó là một bảo đảm cho thành công của họ. Giai điệu của ca khúc này cũng được đạo diễn Steven Spielberg sử dụng trong bộ phim “Danh sách của Schindler” từng đoạt 10 giải Oscar. Trong hơn 80 năm kể từ ngày ra đời (1933), người ta đã gán cho ca khúc này nhiều điều huyễn hoặc, xung quanh nó tồn tại nhiều giai thoại, khó biết thực hư ra sao.
Người ta cũng thường nhắc tới Seress Rezső như là tác giả duy nhất của ca khúc này, ít người biết ông chỉ là người phổ nhạc cho một bài thơ tình (hay thất tình) của một người khác: nhà thơ, nhà báo Jávor László.
Nhiều bài báo trong nước, kể cả trang Wikipedia tiếng Việt cũng viết: “Một chiều buồn cuối năm 1932, bầu trời Paris thật ảm đạm, mưa nặng hạt và lạnh lẽo. Nhạc sỹ dương cầm Rezso Seress ngồi chơi đàn dương cầm bên cửa sổ. Một giai điệu chợt xuất hiện trong đầu ông và nửa tiếng đồng hồ sau, bài Szomorú Vasárnap ra đời”. Đó là một sự nhầm lẫn đáng tiếc, vì sự thật bài hát này đã ra đời ở trong một quán rượu tồi tàn ở thủ đô Budapest năm 1933, và Seress Rezső, cho tới khi đó, chưa hề ra khỏi đất nước Hungary.
Seress Rezső sinh ngày 3-11-1899 tại Budapest trong một gia đình gốc Do Thái, tên thật là Spitzer Rudi. Cậu bỏ học sớm và đi theo một gánh xiếc rong, vừa làm các công việc vặt, vừa tập các tiết mục nhào lộn dù bị bà mẹ cấm đoán. Trong một buổi tập bài nhào lộn ba vòng không có dây bảo hiểm, cậu bị ngã và may mắn thoát chết, phải đi nạng gỗ hàng tháng trời.
Sau đó cậu thanh niên có chiều cao chưa đầy 1m56 này xin vào học trường kịch nghệ. Sau khi học xong, suốt chín năm ròng anh đi theo một gánh diễn lang thang khắp các tỉnh lẻ, và cuối cùng được nhận vào một đoàn nghệ thuật ở Budapest. Đó là những năm khó khăn sau Đệ nhất Thế chiến, thất nghiệp tràn lan, đời sống của các nghệ sỹ cũng thiếu thốn đủ bề. Seress được nhận vào đoàn này với mức thù lao rẻ mạt và thất thường là thu nhập từ số vé bán được ở hàng ghế cuối cùng, mà hàng ghế cuối thường trống không. Niềm an ủi duy nhất đối với anh là thỉnh thoảng được ngồi xuống bên đàn dương cầm và chơi tùy hứng theo ý thích. Một hôm, để câu khách, ông trưởng đoàn cho phép anh ngồi chơi đàn và hát trước cửa nhà hát. Ban đầu anh dè dặt chơi các bản nhạc, ca khúc tự sáng tác, nhưng về sau người qua đường ngày càng chú ý hơn tới các ca khúc của anh. Chàng Seress bé nhỏ cứ ngồi chơi dương cầm, hát và huýt sáo các bản nhạc của anh trong gió xuân, nắng hạ và mưa thu suốt nhiều năm như thế.
Nhạc sĩ Seress Rezső và bạn bè. Nguồn: random-times.co
Năm 1925, ca khúc “Một đêm nữa...” của anh được phát hành chính thức. Trong một thời gian ngắn cả nước biết tới và hát ca khúc này. Đĩa hát thu ca khúc này đã bán được 16 ngàn bản, một kỷ lục chưa từng đó thời bấy giờ.
Được sự tán thưởng và khích lệ của công chúng, sau này Seress chuyển hẳn sang làm âm nhạc. Trong khoảng từ 1923-1933, Seress đã soạn lời cho khoảng bốn chục ca khúc của các nhạc sỹ khác và sáng tác chừng sáu chục ca khúc của riêng anh, trong đó rất nhiều ca khúc được yêu chuộng thời đó, có hàng chục ca khúc được đánh giá không kém gì, thậm chí hay hơn Chủ nhật buồn. Nádor Jóska, một nhạc sỹ và đồng nghiệp, cũng là người đã phát hiện ra anh, đã gọi Seress là “bậc thầy lớn bé nhỏ của âm nhạc”.
Seress Rezső trở thành một nhân vật được yêu thích của giới văn nghệ sỹ nghèo ở Budapest thời bấy giờ. Với vóc dáng nhỏ bé, ngồi gần như khuất lấp sau dương cầm, với giọng ca “ống bơ rỉ” khàn rè, ông vừa hát vừa chơi dương cầm kiểu “mổ cò” chỉ với hai ngón tay của bàn tay phải, tay trái đánh nhịp. Đầu tiên ông hát và chơi cho quán ăn Kulacs (Bầu rượu) ở phố Dob, đến đầu những năm 1950 ông chuyển sang quán Kispipa (Chiếc tẩu nhỏ) trên phố Akác và chơi nhạc ở đây đến cuối đời. Trong các quán ăn, cũng là tiệm rượu mù mịt bởi khói thuốc lá, nơi thường xuyên lui tới của tầng lớp tiểu thị dân, thợ thuyền, phu xe, đĩ điếm, của các văn nghệ sỹ nghèo...
Ông say sưa hát và chơi đàn dương cầm, ông đã làm nên một không khí nghệ thuật đặc biệt, nhiều khi bốc lửa và quyết rũ khiến nhiều người “nghiện” ông, tối tối thường đến uống rượu hay ngồi bên tách cà phê chỉ để được nghe ông hát. Ông không hề học nhạc lý và không biết ghi lại các ca khúc ngẫu hứng của mình, sáng tác xong một bài, ông huýt sáo làn điệu bài hát và nhờ người chép lại thành bản nhạc. Sau này, khi Chủ nhật buồn đã nổi tiếng khắp thế giới, nhiều du khách từ các nước đến Budapest và tìm tới quán Kispipa chỉ để một lần tận thấy người nhạc sỹ kỳ lạ này và được nghe ông hát Chủ nhật buồn. Trong sổ lưu bút của Seress Rezső có những tên tuổi lớn như Toscanini, Luchino Visconti, Spencer Tracy, John Steinback, Luis Amstrong, Benjamino Gigli... Thậm chí Otto Klemperer, nhạc trưởng nổi tiếng người Đức, sau khi nghe ông đã nhận xét: “Không phải là nhạc sỹ - mà là thiên tài”.
Dưới bức phù điêu Seress Rezső bên ngoài quán cà phê Kispipa
luôn có hoa tươi tưởng nhớ người nhạc sĩ đã từng chơi nhạc tại đây. Nguồn: nepszava.hu
Quyên sinh ca
Về ca khúc Chủ nhật buồn mà trước và sau nó, chưa ca khúc Hungary nào gặt hái được thành công vang dội như vậy trong làng âm nhạc quốc tế, nhà thơ Jávor László, cũng là một phóng viên hình sự của “Báo 8 giờ”, tác giả phần lời của ca khúc này nhớ lại: “Tôi viết bài thơ Chủ nhật đen cho một người, một người đã chết đối với tôi”. Bài thơ đã được một nhạc sỹ khác phổ nhạc, nhưng Jávor không ưng ý. Năm 1933, Jávor đã đưa bài thơ Chủ nhật đen cho Seress Rezső, người mà ông quen biết và đã từng giới thiệu trên báo tám năm trước đó, nhờ phổ nhạc lại. Seress đã đổi đầu đề bài thơ thành Chủ nhật buồn. Cũng theo hồi ức của Jávor: “Một đêm người trực điện thoại của quán cà phê Forum bảo: Seress đã tìm ông ba lần. Tôi vội lao đến tiệm rượu nhỏ. Rezső chơi bài Chủ nhật buồn. Khi bài hát kết thúc, giai điệu đẹp còn ngân mãi trong tôi... Các biến thể nhịp ba C-moll đơn giản cực kỳ hợp với tâm trạng bài thơ của tôi”.
Bài hát đã được một thanh niên tốt nghiệp Học viện âm nhạc ghi lại với giá năm đồng pengő. Chủ nhật buồn đã nhanh chóng được hát khắp nơi, được danh ca Kalmár Pál đưa vào chương trình biểu diễn. Nhưng sự vui mừng của các tác giả không kéo dài lâu, vì một loạt ca tự tử được cho là do tác động của ma lực bí ẩn và sự ám ảnh của nó. Đầu tiên là cái chết của một cô hầu phòng do uống thuốc độc và bên cạnh xác cô người ta tìm thấy bản nhạc.
Một tuần sau, một chuyên viên bộ tài chính tự sát bằng súng lục trên xe taxi, cùng với thư tuyệt mệnh người ta còn thấy bản nhạc Chủ nhật buồn. Người ta cho rằng, riêng ở Hungary thời kỳ đó, có ít nhất 17 trường hợp đã tìm đến cái chết sau khi nghe Chủ nhật buồn. Ngày 7-11-1935, “Báo 8 giờ” đã mở cuộc tấn công phê phán Chủ nhật buồn và gọi nó là “ca khúc sát nhân”. Từ ngày 13-24 tháng 11 năm ấy, đã có tới 278 tờ báo ở Thụy Sĩ, Pháp, Ý, Đức viết về Chủ nhật buồn và làn sóng tự tử ở Hungary, báo chí gọi Chủ nhật buồn là bản “Quyên sinh ca” hay “Bài ca chết chóc”. Không lâu sau, cơn sốt lan sang Mỹ, tờ New York Times đưa tin ở Budapest hàng loạt người đã nhảy xuống sông Danube tự tử vì tác động của Chủ nhật buồn?! Bài hát đã bị cấm phổ biến và cấm hát ở nhiều quốc gia, vì tác động tiêu cực của nó. Nhưng một thời gian sau, cơn sốt tự vẫn - như một cơn lên đồng tập thể - qua đi, ca khúc lại được hát trở lại và trở thành một bản tình ca bất hủ.
Màn ra mắt ấn tượng ở Paris
Một người Pháp đã sang Budapest, trong một quán cà phê, ông yêu cầu ca sỹ hát Sombre Dimanche, sau đó ông mang bản nhạc về dàn dựng trên sân khấu Olimpia ở Pari. Trước khi Ray Ventura, ca sỹ lừng danh thế giới hát ca khúc, người đứng đầu ban nhạc đã giới thiệu ca khúc, ông ta kể rõ ở thành phố nào bao nhiêu người đã tự tử do tác động huyền bí của ca khúc này. Đến điệp khúc đầu tiên tay trống của ban nhạc rút súng ngắn (giả) bắn vào đầu. Tiếng súng nổ đã gây một hiệu ứng chưa từng có trong khán giả. Sau “cái chết” của tay trống, người chơi kèn rút dao tự đâm vào ngực. Rồi một người hầu đưa cốc thuốc độc tới cho nghệ sỹ Saxofon. Trên sân khấu thưa vắng dần, chỉ còn cây vĩ cầm tiếp tục chơi Chủ nhật buồn, cuối cùng một chiếc thòng lọng được buông xuống và Ray Ventura chui đầu vào thòng lọng, kết thúc bản nhạc.
Sau buổi trình diễn khác thường này, Chủ nhật buồn và Seress Rezső trở nên nổi tiếng khắp thế giới, trong khi ở Hungary, giới chuyên môn vẫn đánh giá rất thấp tác giả của nó. Năm 1936, Chủ nhật buồn lần đầu tiên tới Mỹ dưới tựa đề “Gloomy Sunday”, được các tên tuổi lớn nhất Như Luis Amstrong, Bing Crosby, Frank Sinatra, Paul Robson, Ray Charles... thể hiện. Làn sóng tự tử cũng lan rộng gần như khắp châu Âu. Người ta nói, kể từ “Werther” của Goethe, không một tác giả nào – dù ngoài ý muốn – đã biến tự tử thành “mốt thời thượng” đến như vậy.
Thành công cũng ngoài sức tưởng tượng, chỉ trong vài năm ca khúc đã được dịch ra 28 thứ tiếng, bản nhạc, đĩa hát được in rất nhiều và phổ biến khắp thế giới. Giai điệu sầu não, buồn đau, tang tóc của Chủ nhật buồn bao trùm lên nhiều quốc gia trên thế giới, từ Trung Quốc tới châu Mỹ, châu Phi và cả ở Việt Nam, qua bản dịch của nhạc sỹ Phạm Duy từ đầu thập niên 50 của thế kỷ trước với những giọng ca sáng giá một thời của làng ca nhạc Việt như Khánh Ly, Duy Quang, Chế Linh...
Số phận long đong
Seres Rezső có tuổi trẻ long đong lận đận, nhiều năm tháng sống trong thiếu thốn, nghèo khó. Tuy nhiên con người nhỏ thó, vui tính đó lại may mắn trong đường tình. Bà Hélenke, một phụ nữ được coi là đẹp nhất Pest thời đó, vì mến tài ông, đã bỏ người chồng là một sỹ quan lương cao bổng hậu đến với người nghệ sỹ nghèo, làm người nâng khăn sửa túi cho ông. Suốt đời, ông chỉ chơi nhạc, không tham gia vào chính trị, nhưng tai họa vẫn tới. Cuối Đệ nhị Thế chiến, do nguồn gốc Do Thái, Seress bị bắt đi lao động khổ sai. Trong một trại tập trung của phát xít Đức, trong khi cùng một số người khác đang phải tự đào mồ chôn tập thể, thì ông được một sỹ quan Đức cứu sống. Chả là, trong thời gian Budapest bị quân đội Đức chiếm đóng chiếm đóng, viên sỹ quan này đã từng tới quán Kulacs nghe Seress hát Chủ nhật buồn, và vì mê bài hát này mà y đã tha chết cho tác giả của nó.
Sau chiến tranh Seress lại trở về Budapest, ông quay lại với những khán thính giả nghèo khó, trung thành của mình trong quán rượu Kispipa, và chính ông cũng sống cuộc đời nghèo khó thiếu thốn đủ đường. Một hôm, có một nhân viên của IRWING Trust Bank từ New York sang tìm gặp và thông báo với ông: họ đã giữ cho ông một tài khoản 370 ngàn USD, tiền bản quyền tác phẩm. Chỉ cần đích thân ông sang Mỹ nhận tiền, vì Hungary là nước thua trận phải bồi thường cho phe đồng minh, họ không thể chuyển tiền sang cho ông. Nhân viên này còn chuyển lời mời của Oscar Peterson, sang dự buổi hòa nhạc đầu tiên của ông với dàn nhạc giao hưởng ở Carnegie Hall, New York. Chỉ cần sau bản “Gloomy Sunday” ông cùng nghệ sỹ dương cầm nhạc Jazz danh tiếng này ra chào khán giả. Ông đã nhiều lần được mời sang nước ngoài, mời ký những hợp đồng béo bở. Nhưng Seress không đi, ông nói ông sợ đi máy bay, đứng trên ban công ông còn chóng mặt. Hơn nữa ông đã mơ thấy định mệnh của mình, ông sẽ chết do rơi từ trên cao. Ngay cả đi trên cầu ông cũng sợ, có tới cả chục năm ông không qua sông sang Buda, nửa bên kia của thành phố Budapest.
Và số phận thật trớ trêu, một ngày tháng Giêng năm 1968, mệt mỏi vì bệnh tật và cô đơn sau cái chết của vợ, rơi vào trang thái trầm cảm kéo dài, ông đã ra ban công căn hộ trên tầng 4, nhảy xuống đường tự tử. Cũng có giả thuyết cho rằng, đó chỉ là một vụ tai nạn: ông ra kéo lại rèm cửa và bị trượt chân ngã xuống đất. Nhưng khả năng lớn hơn là ông đã tự tìm đến cái chết. Ông không chết ngay, mà bị thương nặng và được đưa vào bệnh viện. Nhưng sau nhiều ngày chịu đựng đau đớn ông lại tìm đến cái chết bằng một sợi dây thép tự xiết cổ, ở tuổi 69. Nhưng chính những ca khúc nổi tiếng của ông, đặc biệt là “Quyên sinh ca” Chủ nhật buồn đã biến tên tuổi tác giả của nó sống mãi với người yêu âm nhạc trên khắp thế giới.
--------
* Tham khảo các tài liệu Hungary
Theo Hội Nhạc sĩ Việt Nam
---------
Kim Quy sưu tầm
Lời dịch nghĩa (từ nguyên bản tiếng Hungary của tác giả):
Ngày Chủ nhật buồn
anh đợi em với trăm bông hoa trắng
và lời nguyện cầu.
Sáng Chủ nhật đuổi theo những
giấc mơ
chiếc kiệu buồn
quay về không có em.
Từ hôm đó
Chủ nhật nào cũng buồn
nước uống của anh chỉ là nước mắt
bánh mỳ của anh là khổ đau.
Chủ nhật buồn.
Chủ nhật cuối cùng
em yêu ơi đến nhé
sẽ có cả cha cố và quan tài
nơi quàn linh cữu và khăn tang.
Sẽ vẫn là hoa chờ đợi hoa và áo quan.
Dưới những hàng cây nở hoa
anh đi chuyến cuối.
Anh sẽ mở mắt
Nhìn em một lần nữa.
Em ơi đừng sợ
Dù đã chết anh vẫn phù hộ em...
Chủ nhật cuối cùng...
◊ ► ◄ ◊
Phạm Duy là một sĩ danh tiếng của Việt Nam, ngoài những bài hát nổi tiếng do chính ông sáng tác, nhạc sĩ Phạm Duy còn được mệnh danh là người viết lời Việt cho ca khúc nước ngoài rất hay. Nhiều bản nhạc nổi tiếng của thế giới được nhạc sĩ Phạm Duy đặt lời Việt đã trở nên quen thuộc như trong giới mộ điệu.
Những bản nhạc nước ngoài được nhạc sĩ Phạm Duy chuyển qua lời Việt luôn trung thành với nguyên tác từ giai điệu tiết tấu và cả phần ca từ, nhưng bằng tài năng và sự linh hoạt uyển chuyển của mình, nhạc sĩ Phạm Duy luôn tạo cho người nghe cảm giác những bài hát “xa lạ” kia trở nên gần gũi và mang đậm chất Việt trong từng ca khúc.
Nhạc sĩ Phạm Duy mất đúng vào Chủ nhật 27.1.2013 tại nhà riêng ở Sài Gòn ở tuổi 91. Trong di sản âm nhạc của mình, ông đã để lại cho hậu thế có đến hàng ngàn bài hát. Trước và sau ngày ông mất có rất nhiều bài hát của ông được cơ quan quản lý văn hóa tiếp tục cấp phép phổ biến. Trong danh sách những tác phẩm nổi tiếng của cố nhạc sĩ Phạm Duy đang được phép lưu hành tại Việt Nam đã có tên hát nổi tiếng Chủ nhật buồn…
"Chủ nhật buồn" của nhạc sĩ Phạm Duy nằm trong danh mục "Bài hát phổ biến" của Cục NTBD
Chủ nhật buồn đi lê thê
Cầm một vòng hoa đê mê
Bước chân về với gian nhà
Với trái tim cùng nặng nề
Xót xa gì?
Oán thương gì?
Đã biết nuối hương chia ly…
Khi ngân nga những giai điệu và ca từ rất buồn, “rất Việt Nam’ trong đoạn mở đầu của bài hát Chủ nhật buồn có rất ít người biết rằng bài hát này có nguồn gốc từ đất nước Hungary được nhạc sĩ Phạm Duy đặt lời Việt từ ca khúc gốc có tên Szomorú Vasárnap của tác giả Rezso Seress người Hungary viết năm 1932 trong tâm trạng chán nản vì thất tình. Ngoài nguyên tác bằng tiếng Hung bài hát nổi tiếng này cũng được dịch ra tiếng Anh có tựa đề là Gloomy Sunday và tiếng Pháp Sombre Dimanche.
Trở lại câu chuyện đặt lời Việt cho bài hát Chủ nhật buồn của cố nhạc sĩ Phạm Duy. Theo hồi ký của nhạc sĩ Phạm Duy cho biết, ông dịch và đặt lời Việt cho các khúc nước ngoài với lý do rất đơn giản bởi chính bản thân ông rất thích những ca khúc đó. Các nhạc sĩ nước ngoài sáng tác âm nhạc không chỉ hay về tiết tấu, giai điệu mà trong ca từ luôn mang những ý nghĩa sâu sắc “ý tại ngôn ngoại” nữa.
Chủ nhật buồn được nhạc sĩ Phạm Duy đăt lời Việt từ những năm 1950 của thế kỷ trước. Đó là thời gian ông đi du học ở Pháp ông có giao du với nhiều nhạc sĩ người Pháp và rất thích những ca khúc của họ. Nhạc sĩ Phạm Duy đã nhiều lần nghe ca khúc Chủ nhật buồn bằng tiếng Pháp, sau đó ông đã bắt tay vào việc đặt lời Việt cho ca khúc này. Ban đầu nhạc sĩ Phạm Duy không hề nghĩ đây là bản nhạc của Rezso Seress mà chỉ nghĩ đây là một bản nhạc Pháp được phóng tác từ dân ca Hungary.
Nhiều nhà ngôn ngữ âm nhạc nhận xét, bài hát Chủ nhật buồn tuy được Phạm Duy dịch từ tiếng Pháp nhưng về tinh thần bài hát vẫn rất sát với ý nghĩa nguyên gốc bài hát Szomorú Vasárnap của Rezso Seress.
Lúc sinh thời, khi tự nhận xét về bài hát Chủ nhật buồn do mình dịch lời Việt, Phạm Duy nói: “Chủ nhật buồn” có thể đã ảnh hưởng nhiều đến dòng nhạc tình nói về thân phận những cặp tình nhân yêu nhau trong cơn mê sảng và nhức nhối, với tâm thức có thể xa nhau (vĩnh viễn) bất cứ lúc nào, xuất hiện ở miền Nam cuối thập niên 50 thế kỷ trước”.
Chủ nhật buồn được nhạc sĩ Phạm Duy đăt lời Việt từ những năm 1950 của thế kỷ trước. Đó là thời gian ông đi du học ở Pháp ông có giao du với nhiều nhạc sĩ người Pháp và rất thích những ca khúc của họ. Nhạc sĩ Phạm Duy đã nhiều lần nghe ca khúc Chủ nhật buồn bằng tiếng Pháp, sau đó ông đã bắt tay vào việc đặt lời Việt cho ca khúc này. Ban đầu nhạc sĩ Phạm Duy không hề nghĩ đây là bản nhạc của Rezso Seress mà chỉ nghĩ đây là một bản nhạc Pháp được phóng tác từ dân ca Hungary.
Nhiều nhà ngôn ngữ âm nhạc nhận xét, bài hát Chủ nhật buồn tuy được Phạm Duy dịch từ tiếng Pháp nhưng về tinh thần bài hát vẫn rất sát với ý nghĩa nguyên gốc bài hát Szomorú Vasárnap của Rezso Seress.
Lúc sinh thời, khi tự nhận xét về bài hát Chủ nhật buồn do mình dịch lời Việt, Phạm Duy nói: “Chủ nhật buồn” có thể đã ảnh hưởng nhiều đến dòng nhạc tình nói về thân phận những cặp tình nhân yêu nhau trong cơn mê sảng và nhức nhối, với tâm thức có thể xa nhau (vĩnh viễn) bất cứ lúc nào, xuất hiện ở miền Nam cuối thập niên 50 thế kỷ trước”.
Theo Theo motthegioi.vn
Kim Quy sưu tầm
Âm nhạc trong điều trị trầm cảm
và phát triển trí não
Âm nhạc đóng một vai trò quan trọng trong nhiều nền văn hóa trải khắp thế giới. Âm nhạc dung chứa sức mạnh độc nhất khiến chúng ta cảm động và được khích lệ, nhưng theo các nhà nghiên cứu, liệu pháp âm nhạc có thể còn có nhiều khả năng hơn nữa.
Âm nhạc, khi được sử dụng như một công cụ trị liệu, có thể giúp giải quyết nhiều vấn đề về sức khỏe và chăm sóc toàn diện. Dưới đây là 8 lý do đã được thử nghiệm chứng minh về khả năng chữa bệnh của âm nhạc.
Âm nhạc thúc đẩy sự phát triển trí não của trẻ thơ
Nhà soạn nhạc cổ điển Marc Neikrug nói với trang HuffPost rằng: “Tôi nghĩ rằng điều thực sự quan trọng là để trẻ em hình thành một số khả năng tập trung ở độ tuổi sớm nhất và âm nhạc tuyệt vời có thể làm được điều đó. Bởi vì bạn sẽ bị cuốn hút vào những gì bạn đang nghe.” Khả năng tập trung này giúp những đứa trẻ đạt được thành tích xuất sắc trong những năm đầu tiên đi học.
Theo một nghiên cứu từ Đại học Liverpool, học chơi một nhạc cụ khi còn nhỏ sẽ làm tăng lưu lượng máu đến bán cầu não trái của não bộ. Điều này rất tốt cho trí não đang phát triển của trẻ.
Học nhạc giúp trẻ cải thiện kỹ năng đọc
Âm nhạc đa dạng, giúp trẻ tiếp xúc với các kích thích về thính giác, cảm xúc, nhận thức và thị giác. Theo tạp chí Psychology of Music, những trẻ em được tiếp xúc với chương trình học nhạc kéo dài nhiều năm cho thấy hiệu quả nhận thức vượt trội về kỹ năng đọc so với các bạn không được đào tạo về âm nhạc.
Âm nhạc cũng nâng cao thành tích học tập ở trường trung học
Giáo sư James S. Catterall của UCLA (Đại học California tại Los Angles) đã xem xét thành tích học tập của 6,500 sinh viên có thu nhập thấp. Khi bước vào lớp 10, 41.4% học sinh tham gia các khóa học nghệ thuật trong những năm đầu đi học đã đạt điểm cao nhất trong các bài kiểm tra tiêu chuẩn.
Trong số những người có trải nghiệm nghệ thuật rất ít, chỉ có 25% nằm trong số những người đạt điểm cao.
Âm nhạc có thể làm giảm chứng cao huyết áp và rối loạn tim
Tất cả đều theo nhịp điệu. Lắng nghe âm nhạc có nhịp điệu lặp đi lặp lại có thể làm giảm và điều hòa nhịp tim. Một nghiên cứu năm 2015 của Đại học Oxford đã chia sẻ rằng nghe nhạc với nhịp điệu 10 giây lặp đi lặp lại khiến huyết áp giảm.
Do đó, âm nhạc có nhịp điệu phù hợp có thể được sử dụng như một phương pháp điều trị bổ trợ cho bệnh tăng huyết áp.
Âm nhạc có thể giảm bớt căng thẳng và trầm cảm
Đã từ rất lâu, âm nhạc được coi là thứ có thể làm thay đổi tâm trạng, một giai điệu có thể dễ dàng khiến cảm xúc của chúng ta thăng hoa cũng như giúp chúng ta bình tâm lại. Một nghiên cứu khoa học từ Đại học McGill ở Canada đã phát hiện ra rằng chất hóa học dẫn truyền thần kinh dopamin “tạo cảm giác dễ chịu” được giải phóng khi chúng ta nghe nhạc.
Các nhà nghiên cứu đã quét não của 8 người tham gia khi họ nghe nhạc trong suốt 3 phiên. Nghiên cứu này được cho là lần đầu tiên chỉ ra rằng một phần thưởng trừu tượng (nghe nhạc) cũng kích thích giải phóng dopamine giống như một phần thưởng hữu hình (ăn hoặc ngủ) đã làm.
Theo WebMD, việc chơi một nhạc cụ thậm chí có thể “làm giảm phản ứng căng thẳng” và ngăn ngừa lo âu và trầm cảm trở thành các vấn đề mãn tính.
Chơi một nhạc cụ có thể giúp điều trị PTSD
Chơi nhạc để chữa lành chứng rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD) là một khái niệm đầy sức hút kể từ khi Bộ Cựu chiến binh Hoa Kỳ chia sẻ một nghiên cứu mang tính gợi mở. Các cựu chiến binh trải qua PTSD cho biết họ đã cảm thấy nhẹ nhõm khi học chơi guitar, nhưng theo kết luận của nghiên cứu, bất kỳ nhạc cụ nào cũng có khả năng đạt được hiệu quả tương tự.
Các tác giả nghiên cứu chia sẻ: “Các cựu chiến binh nhận được một giờ đào tạo học guitar cá nhân mỗi tuần, và một buổi hướng dẫn nhóm hàng tuần. Các cựu chiến binh cũng nhận được một cây đàn guitar, cùng với bản nhạc và các vật dụng khác mà họ được phép giữ lại sau khi nghiên cứu kết thúc”.
Âm nhạc có ích với người bị bệnh Alzheimer
Bệnh nhân mắc bệnh Alzheimer thường bị giảm trí nhớ và lú lẫn. Việc mất khả năng duy trì tương tác chặt chẽ với những người xung quanh có thể dẫn đến nhiều khổ đau cho cả bệnh nhân và người thân của họ.
Tuy nhiên, trang web hỗ trợ bệnh Alzheimer Being Patient đã trích dẫn nghiên cứu từ Đại học Lille ở Paris với tuyên bố rằng âm nhạc có thể giúp bệnh nhân kiểm soát bệnh và thậm chí có thể khôi phục những ký ức đã mất. Họ lưu ý rằng nghe nhạc cũng có tác dụng trị liệu cho cả người chăm sóc.
Nghe nhạc giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ
Đối với bất kỳ ai phải trải qua chứng rối loạn giấc ngủ mãn tính do lo lắng hoặc mất ngủ gây ra, việc “thư giãn với sự hỗ trợ của âm nhạc” có thể là chìa khóa để có một giấc ngủ ngon hơn. Theo Trung tâm Bệnh tim mạch ở Trung Quốc, nghe nhạc trước và trong khi ngủ có thể tạo ra sự khác biệt có thể đo lường được đối với chất lượng nghỉ ngơi vào ban đêm.
Tờ Los Angeles Times cho biết danh sách các biện pháp hỗ trợ giấc ngủ và các ứng dụng chăm sóc sức khỏe đã trở thành một phần của ngành công nghiệp hỗ trợ giấc ngủ đang bùng nổ. Những người khó ngủ ở nhiều nơi đang tìm thấy sự thoải mái trong những âm thanh dễ chịu của âm nhạc để giúp họ được nghỉ ngơi.
Đối với vô số căn bệnh, khoa học cho rằng liệu pháp âm nhạc rất có thể là câu trả lời.
Louise Bevan là một nhà văn sinh ra và lớn lên ở London, Anh. Cô đưa những tin tức đầy cảm hứng và những câu chuyện thú vị của con người.
Louise Bevan _ Tú Liên
Liệu pháp âm nhạc cung cấp [cho chúng ta] một phương cách chữa bệnh êm dịu mà hiệu quả và được hỗ trợ nghiên cứu.
Tôi yêu âm nhạc, đặc biệt là một số bản nhạc jazz êm tai xưa cũ. Ví dụ như những bản nhạc do nhạc sĩ Herbie Hancock hay tay trống Harvey Mason biểu diễn. Thực tế là, hai nhân vật đó đã giúp tôi kiên trì trải qua những khoảng thời gian học hành suốt đêm để chuẩn bị cho các kỳ thi trong trường y khoa. Tôi thậm chí còn có thể trực tiếp gặp mặt để cảm ơn họ nhiều năm sau đó.
Âm nhạc có một sức ảnh hưởng mạnh mẽ lên chúng ta mà hầu hết mọi người không nhận ra.
Nhà triết học Aristotle cho rằng âm nhạc thực sự có thể bắt chước cảm xúc và tính cách của con người. Ông đã lấy ví dụ như sự hòa nhã, hạnh phúc, tức giận, buồn bã và can đảm. Thần Apollo là vị thần âm nhạc của người Hy Lạp, cũng là vị thần của ánh sáng mặt trời và sự chữa lành. Ở Hy Lạp cổ đại, âm nhạc được cho là có khả năng tác động đến suy nghĩ và hành động của con người. Ngày nay [chúng ta] cũng có thể nói như vậy.
Bệnh nhân G.T. đến gặp tôi với tiền sử bị bệnh trầm cảm mãn tính. Cô ấy 41 tuổi, đã dùng rất nhiều loại thuốc chống trầm cảm, và đã đến gặp một số bác sĩ trị liệu. Cô muốn biết liệu việc tiếp tục sử dụng nội tiết tố (hormone) có giúp ích được gì không. Đừng nghĩ rằng cô ấy vẫn còn khoảng 10 năm nữa mới mãn kinh. Nội tiết tố không phải là vấn đề của cô ấy – hay giải pháp cho vấn đề đó.
Tình cờ, tôi đọc được thông tin về việc sử dụng liệu pháp âm nhạc để điều trị bệnh trầm cảm, cũng như nhiều bệnh khác. G.T. đã rất mong đợi được thử nghiệm [liệu pháp này]. Đợt trị liệu mất vài tháng, nhưng cô ấy đã tìm lại được sự thanh thản và cải thiện đáng kể chứng trầm cảm của mình từ liệu pháp âm nhạc. Đợt trị liệu đó đã thay đổi cuộc đời cô.
Nhà triết học Plato đã nhận xét rằng các nhạc cụ khác nhau có các tác động khác nhau lên cảm xúc. Ngày nay, điều này vẫn giữ nguyên ý nghĩa như thời đó.
Liệu pháp âm nhạc đã trải qua một chặng đường dài, và vẫn còn ẩn chứa nhiều điều mà chúng ta cần khám phá. Viện Y tế Quốc gia (NIH) đã mở một cuộc hội thảo được gọi là sáng kiến “Sức khỏe Âm thanh” vào tháng 01/2017 để tìm hiểu thêm [về phương pháp trị liệu này].
“Các kết quả nghiên cứu hiện tại cho thấy rằng vỏ não vùng thính giác là khu vực quan trọng giúp tiếp thụ nhiều đặc điểm âm thanh độc đáo của âm nhạc, chẳng hạn như cao độ, nhịp điệu, và cấu trúc hài hòa, mặc dù vẫn còn nhiều điều cần được nghiên cứu để [chúng ta có thể] hiểu được đầy đủ về những tương quan thần kinh của việc nghe nhạc và tiếp thụ âm nhạc,” các nhà nghiên cứu đã viết.
Điều này có nghĩa là âm nhạc có khả năng giúp con người điều chỉnh những trải nghiệm và đối diện [với những trải nghiệm đó] theo cách hiệu quả hơn nhiều. Liệu pháp âm nhạc hiện được sử dụng để giúp điều trị chứng đau mãn tính, rối loạn căng thẳng sau chấn thương, bệnh Parkinson, đột quỵ, nghiện ngập, tự kỷ, sa sút trí tuệ, cùng nhiều chứng bệnh và tình trạng khác.
Nhạc sĩ Ray Charles từng nói: “Âm nhạc mang đầy quyền năng. Khi mọi người nghe nhạc, họ có thể bị tác động. Họ phản hồi [lại với những thanh âm đó].”
Âm nhạc có thể giúp chúng ta tăng cường trí nhớ hoặc “lấy lại tâm trạng.” Chúng ta nhảy theo điệu nhạc có tông cao vút, âm vang sâu, nhịp độ nhanh tại hộp đêm, nhưng lại nghe những bản nhạc nhẹ nhàng, bình yên khi ở trong một cửa tiệm tạp hóa là có lý do [của nó].
Âm nhạc là cách sử dụng sóng âm thanh để mang lại [cho chúng ta] trải nghiệm thú vị (tôi mong là vậy). Sóng âm thanh cũng được sử dụng trong y học, chẳng hạn như sóng siêu âm hoặc sóng âm tần số cao trong trị liệu để điều trị một số khối u nhất định.
Yehudah Menuhim, một nghệ sĩ vĩ cầm cổ điển và nhạc trưởng huyền thoại, đã mô tả âm nhạc là “một phương tiện giao tiếp quyền năng hơn nhiều so với lời nói, tức thì hơn, [và] hiệu quả hơn rất nhiều”.
Liệu pháp âm nhạc cũng có thể rất hữu ích với trẻ tự kỷ. Các nhà trị liệu phải tìm ra một trải nghiệm âm nhạc đánh đúng vào tâm lý của trẻ. Có một sự đối xứng giữa sóng não của chúng ta và sóng âm của âm nhạc. Liệu pháp âm nhạc dành cho trẻ tự kỷ [được coi là] thành công khi có bao gồm [những hiệu quả như] cải thiện hành vi xã hội, tăng khả năng chú ý, cải thiện giọng nói và kỹ năng giao tiếp, cũng như giảm lo lắng. Điều này được ghi trong một bản đánh giá có hệ thống, nghiên cứu về liệu pháp âm nhạc, “Âm nhạc – một giải pháp trị liệu cho bệnh tự kỷ,” được xuất bản trong tạp chí Therapeutic Recreation năm 2015.
Liệu pháp âm nhạc cũng đã được sử dụng như một phần của phương pháp tiếp cận tổng hợp trong việc điều trị chứng nghiện. Loại âm nhạc phù hợp có thể kích hoạt dopamine theo cách tương tự như một số loại ma túy bất hợp pháp [gây nên cho con người]. Điều này có thể làm giảm cảm giác thèm ăn và cải thiện tâm trạng của một cá nhân.
Âm nhạc như một làn sóng âm thanh có thể giúp hệ thống thần kinh đối giao cảm trầm tĩnh, tăng thư giãn và giảm lo lắng. Một lưu ý thú vị là [bạn] cần phải ghi lại một “lịch sử âm nhạc” đầy đủ, vì một số bản nhạc có thể kích hoạt sự phản hồi của bộ nhớ. Điều đó gây phản tác dụng.
Một điều thú vị nữa của liệu pháp âm nhạc là phương pháp này được sử dụng trong phòng chăm sóc đặc biệt dành cho trẻ sơ sinh nhằm giảm thiểu những trải nghiệm đau đớn của [các] em bé sinh non, cũng như của cha mẹ và những người chăm sóc. Đây không phải là cách tiếp cận âm nhạc đơn giản, mà là liệu pháp âm nhạc được hiệu chỉnh và cá nhân hóa bằng cách sử dụng các mẫu âm thanh, cùng với các phản ứng sinh lý và thần kinh đã biết.
Một nghiên cứu năm 2018 được công bố trên tạp chí Developmental Medicine and Child Neurology cho biết: “Liệu pháp âm nhạc có thể là một sự bổ sung hoặc một biện pháp thay thế đáng chú ý cho các phương pháp điều trị y tế khi xem xét những ảnh hưởng lâu dài của căng thẳng và đau đớn lặp đi lặp lại lên bộ não đang phát triển.”
Ngày nay, với vô số công nghệ có sẵn trong tầm tay, chúng ta có nhiều phương cách mới và hiệu quả để hưởng lợi từ liệu pháp âm nhạc. GOMO Music là một dịch vụ trực tuyến có khẩu hiệu hoàn chỉnh chính xác: “Cải thiện sức khỏe, tâm trạng, nỗi đau, và trí óc của bạn bằng âm thanh.” GOMO Music và các dịch vụ tương tự giúp mọi người ở khắp nơi có cơ hội tiếp cận với những lợi ích của liệu pháp âm nhạc một cách dễ dàng chỉ qua một ứng dụng.
Chúng ta có những sở thích âm nhạc khác nhau. Phần lớn những sở thích đó liên quan đến quá trình trưởng thành của chúng ta.
Tôi yêu nhạc jazz cổ điển và nhạc Klezmer (loại nhạc jazz dân gian của Đông Âu cũ). Các loại nhạc đó đã gắn bó với tôi trong quãng thời gian tôi lớn lên. Nhạc jazz khơi dậy trong tôi những ký ức từ thời thơ ấu.
Đừng cười. Tôi cũng thích Tom Jones, Muse, The Killers, Mumford & Sons, và Dean Martin khi tôi ở trong phòng phẫu thuật. Các loại nhạc này đặt tâm trí tôi vào trạng thái thích hợp và giữ cho sự căng thẳng trong phòng phẫu thuật ở mức tối thiểu. Âm nhạc đóng vai trò quan trọng đối với sự tồn tại và sức khỏe của chúng ta.
Như một câu hát nổi tiếng của nhạc sĩ Bob Marley: “Một điều tốt của âm nhạc là khi âm nhạc đánh vào bạn, bạn không cảm thấy đau đớn.”
Tiến sĩ Peter Weiss _ Nhã Liên