Dược sĩ đầu tiên của nước Mỹ

Dược sĩ đầu tiên của nước Mỹ

Sean Bảo

 

Lời giới thiệu: Ở những nơi có người Việt đông đảo, chúng ta có thể nhận thấy khá nhiều gương mặt trẻ người Việt ở những quầy thuốc. Ngành Dược là một trong những ngành được nhiều sinh viên gốc Việt chiếu cố, có lẽ nhờ lương cao và không “nặng nhọc” tay chân. Tuy nhiên, học Dược cũng cần những tiêu chuẩn cao, đặc biệt là trí nhớ thật tốt… Chúng ta thử trở lại ngày xưa, những người Dược sĩ đầu tiên của đất Mỹ làm việc ra sao….

duoc-si-dau-tien-cua-nuoc-my3
Chân dung Dufilho và bằng dược sĩ số 001 của tiểu bang Louisiana.

Ở Mỹ, Pharmacy ngày xưa gọi là Apothecary, nghĩa là cửa hàng, nhà kho, nơi đơn giản được điều hành bằng chủ nhân có 6 tháng thực tập kiến thức y khoa sơ sài. Thời ấy chưa có các tiêu chuẩn và luật lệ trong việc chữa, phòng bệnh và bán thuốc. Nhưng bắt đầu vào năm 1804, sau khi nước Mỹ mua được vùng đất Trung Mỹ gọi là Louisiana Purchase từ Pháp, thì tiểu bang Louisiana là nơi đầu tiên đã thay đổi lịch sử dược khoa nước Mỹ,

New Orleans là thành phố đô hội và phát triển nhất nước vào những năm 1800. Cửa ngõ vào nước Mỹ với thương cảng từ vịnh Mễ Tây Cơ và con sông cả Mississippi, nơi còn lại dấu tích huy hoàng của cựu đế quốc Pháp và văn minh Châu Âu, nơi rộn ràng tấp nập thương buôn và di dân tụ về từ hơn 25 quốc gia trên thế giới, trong số đó có cả người nô lệ và kẻ giang hồ tứ xứ. Những chiếc tàu thương buôn tấp nập làm nên thủ đô tráng lệ sầm uất, nhưng cũng mang đến những dịch bệnh kinh hoàng, trong đó có bệnh sốt vàng da do muỗi lây lan. Với vùng đầm lầy và khí hậu ẩm thấp, dịch lan rộng nhiều lần từ năm 1796, gia đình Thống đốc lãnh thổ Louisiana là William C.C. Claiborne nhiễm bệnh, vợ và con gái mất, 5 năm sau người vợ thứ nhì cũng nhiễm bệnh qua đời.

Dịch bệnh tiếp tục hoành hành hàng năm, có nơi cao đến 1,300 người chết trong một tuần. Mùa hè năm 1853, 1 phần 5 số người di dân Irish ở Baton Rouge chết vì dịch. Nhà người chết bị phong tỏa và treo lá cờ vàng cảnh báo, người ta còn gọi sốt vàng da là yellow jack (thủy thủ gọi jack là lá cờ).

duoc-si-dau-tien-cua-nuoc-my2
Các phẩm vật Voodoos dùng cúng trừ tà, chữa bệnh
 Louisiana là tiểu bang đầu tiên đòi hỏi dược sĩ phải có bằng hành nghề. Sau khi Thống đốc Claiborne thành lập một hội đồng giám thị y khoa năm 1816, khảo thí vấn đáp 3 giờ đồng hồ trong một kỳ thi đầu tiên ở Cabildo trong khu quảng trường Jackson. Người dược sĩ đầu tiên được cấp bằng là Louis Dufilho Jr., một dược sĩ di dân người Pháp. Sau khi tốt nghiệp trường thuốc ở Paris, Dufilho đến Mỹ định cư ở Louisiana. Năm 1823 ông mở pharmacy.

Ngoài những thứ thuốc thông dụng để chữa bệnh, trong pharmacy của ông vẫn có phổ biến những con đỉa sống, thuốc phiện, nước soda như coke để pha thuốc uống và ngay cả các phương thức gọi hồn, cúng vong, trừ tà đuổi quỷ mà người nô lệ Haiti mang theo đến New Orleans gọi là Voodoo. Ông không phải là phù thủy, thầy cúng như các người di dân trong bộ lạc Châu Phi, nhưng Dufilho cũng bán các phẩm vật và cỏ cây, củ rễ cho dân thành phố mua về cúng bái, phù phép…

duoc-si-dau-tien-cua-nuoc-my4
Đỉa sống dùng hút máu trong pharmacy

Các dược sĩ thời ấy cũng là bác sĩ, họ khám bệnh và cho thuốc. Các dược sĩ pha chế thuốc men thời hoang sơ ấy cũng như các vị bán thuốc Bắc, thuốc Nam xứ mình. Họ dùng cây cỏ, rễ, lá, khoáng chất trong thiên nhiên, động vật, ngay cả côn trùng để làm thuốc. Giã trong cối đá bằng chày, nghiền nát, dùng bột vo lại thành viên thuốc, hay pha vào soda, syrup. Cối chày nghiền thuốc ngày nay còn được dùng làm biểu tượng cho Pharmacy.

Những lọ nước có nhiều màu được trưng bày sau các cửa kính của pharmacy, khách bộ hành đi ngang đều ngước nhìn. Những chai nước màu thủy tinh này về sau được cải tiến cho đẹp và bắt mắt bằng các quả cầu treo gọi là “show globes”, chúng như các đèn chùm, hắt ra ánh sáng khi dọi đèn vào.

Show globes đã được dùng ở Châu Âu từ thế kỷ 14, trở thành biểu tượng cho pharmacy cũng như các ống màu trắng đỏ xoay quanh biểu tượng cho các tiệm hớt tóc barber. Ở tầng trệt, dọc tường là hàng đống các chai lọ thuốc trên các ngăn kệ, có cả các dụng cụ sắc bén để cưa xương, xẻ da và các loại hóa chất. Các tấm bảng ghi phương thức điều trị, nước hoa, mỹ phẩm và ngay cả các phẩm vật cúng bái cho việc cầu hồn. Tầng lầu có phòng ngủ, nghiên cứu của chủ nhân, phòng cho bệnh nhân với thiết bị và dụng cụ gây mê.

Cũng trong pharmacy đầu tiên này ở Louisiana có bán whiskey, thời cấm rượu của Mỹ đã dành cho các y, dược sĩ được phép bán rượu, cồn, thuốc phiện như là thuốc mua toa. Ngay cả vào đầu thế kỷ 19, phụ nữ bị quặn bụng hành kinh còn dùng băng vệ sinh nhúng với thuốc phiện và cây cà dược để giảm đau. Ðằng sau vườn có một sân trồng các cây làm thuốc, cũng như chúng còn được dùng trong y khoa ngày nay.

duoc-si-dau-tien-cua-nuoc-my5
Louis Dufilho Jr. Pharmacy ở New Orleans.

Dược sĩ đều pha hay cho uống thuốc với soda. Các bồn phun soda như quầy giải khát với đủ các mùi vị, có khi pha cồn và cả thuốc phiện. Thuốc phiện, laudanum và heroin dùng giảm ho, đau, gây mê, trị tiêu chảy và được dùng phổ biến điều trị hầu như bá bệnh. Bệnh nhân vào pharmacy mua các con đỉa, đem đến bác sĩ để cho đỉa hút các máu được xem là độc gây bệnh, hay cho là bị dư máu.

Thời ấy các y sĩ chữa trị bằng nhiều phương pháp thô sơ lạ kỳ.Họ làm cho bệnh nhân nôn tháo ra, cho uống thủy ngân… Nhưng phổ biến là trích máu, cho chảy hết máu được xem là “độc” trong người bệnh nhân ra bằng con đỉa hút. Từ ngàn năm trước, cứ nhức đầu hay sốt nóng thì bác sĩ làm việc đầu tiên là cho máu chảy từ tĩnh mạch. Họ dùng dao hay gỗ vót nhọn xẻ da và hứng máu trong chậu. Nếu có các con đỉa hút máu thì hiệu quả hơn, vì khi hút máu đỉa tiết nước bọt gây tê và chất chống đông máu.

Cái chết của vị Tổng thống Mỹ đầu tiên George Washington cũng do mất máu nhiều vì phương thức điều trị y khoa cổ điển này. Sáng ngày 13 tháng 9, 1799 ông thức dậy với cổ họng đau rát và sau đó mệt dần. Ngày hôm trước ông đã bị cảm lạnh khi đi tuần tra trong đồn điền dưới trời băng tuyết. Ông cho người trích gần 2 ly máu. Ngày sau, 3 vị bác sĩ đến và tiếp tục trích máu. Trong vòng 16 giờ đồng hồ hơn 3 lít máu chảy ra đã lấy đi mạng sống của ông. Vào đến cuối những năm 1800 thì phương pháp điều trị này mới chấm dứt.

duoc-si-dau-tien-cua-nuoc-my1
Toa thuốc bằng vải được lưu trữ trong pharmacy

Khi những người di dân đến vùng Tân Thế Giới, họ vượt qua mọi khó khăn, bệnh dịch, chống chọi với thổ dân và tồn tại lập nên thuộc địa Jamestown đầu tiên năm 1607, thì mãi đến năm 1752 bệnh viện đầu tiên mới được xây ở Pennsylvania. Hẳn nhiên trong bệnh viện này có pharmacy. Sau đó thì toàn quốc có chừng 170 bệnh viện. Năm 1821, 5 năm sau khi Dufilho nhận bằng dược sĩ đầu tiên của nước Mỹ thì trường Ðại học dược Philadelphia đầu tiên của nước Mỹ ra đời. William Procter Jr. là dược sĩ tốt nghiệp trường thuốc này năm 1837, ông xuất bản cuốn sách thuốc đầu tiên

The American Journal of Pharmacy, 1852, mục đích chính dùng thuốc chủ yếu trong chữa bệnh nhắm vào 3 phương pháp: tẩy độc tố trong cơ thể, làm cho nôn tháo ra và toát mồ hôi. William Procter Jr. được xem là cha đẻ củangành dược ở Mỹ. Nhưng xét về thời gian và tấm bằng của tiểu bang Louisiana, thì Dufilho, một người di dân Pháp, mới thực sự là dược sĩ đầu tiên của Mỹ.Bằng luật pháp, Louisiana là tiểu bang đầu tiên trong nước quy định giấy phép hành nghề dược, dược sĩ phải được trang bị kiến thức khoa học hiện đại sau nhiều năm học hành và thực tập. Thay vì mê tín và lạc hậu, dùng súng cà nông bắn lưu huỳnh vào không khí để xua đuổi “khí độc”, Dufilho đã dùng ký-ninh, thuốc được tìm thấy trong vỏ cây Cinchona ở Peruđể điều trị sốt vàng da và tả lị.

Ông có người em trai bị mất vì sốt vàng da, nên ông lao vào chăm sóc chữa trị cho hơn 130 ngàn bệnh nhân bị bệnh dịch. Ông cũng nghiên cứu và chế tạo các phương thuốc từ cây cỏ, các công thức và tỉ lệ các dược phẩm được ghi chép tỉ mỉ, các toa thuốc chỉ định bọc trong những túi vải của từng khách hàng bệnh nhân còn được lưu lại trong pharmacy của ông. Dufilho còn tham gia Hiệp hội Howard, tiền thân của Hội Chữ Thập Ðỏ. Ðóng góp không nhỏ của ông đã làm thay đổi nền tảng dược khoa và phương thức điều trị cho bệnh nhân.

duoc-si-dau-tien-cua-nuoc-my
George Washington được điều trị bằng trích máu năm 1799

Pharmacy của Dufilho ngày nay được trùng tu và bảo tồn như cách đây 200 năm. Những cối, chày nghiền thuốc; những kệ chứa đầy chai, lọ, hũ; cân đo lường, các cưa xương và khoang sọ, ghế khám sản phụ và các loại thuốc sử dụng thời ấy. Du khách có thể thấy chân dung của ông với tấm bằng dược sĩ đầu tiên mang số 001 của Hội đồng Dược khoa Louisiana, chỉ cách vài góc phố từ bến sông Mississippi, nằm trong khu French Quarter, tiếng nhạc Jazz âm vang trong thành phố cổ, hương Cafe du Monde nồng nàn. Và dấu tích lịch sử của Dufilho, một người di dân Pháp được xem là dược sĩ đầu tiên của Hợp Chủng Quốc Hoa Kỳ – đất nước của những người di dân.

 

New Orleans Pharmacy Museum - Louis J. Dufilho,

Jr. was America's First Licensed Pharmacist.

 

* ◄ ◊ ► ◄ ◊ ► ◄ ◊ ► ◄ ◊ ► ◄ ◊ *

 

Hồng Anh st

Chỉnh sửa lần cuối vào %PM, %20 %886 %2018 %16:%10
back to top