Giọng Quảng phân biệt một cách rõ ràng giữa âm TR và CH, S và X, D và V, R và G... Nhưng âm giữa và âm cuối, người Quảng thường phát âm chệch.
“En không en tét đèn đi ngủ” (Ăn không ăn tắt đèn đi ngủ) có lẽ là câu nói phổ biến nhất nhằm giễu cợt cách phát âm của người Quảng. Người ta còn bảo ở Quảng Nam không có xe lam, xe đạp. Hỏi tại sao, đáp: Tại Quảng Nam chỉ có xe “lôm”, xe “độp”. Liên quan đến chiếc xe đạp, còn có câu chuyện hài: Người Quảng Nam đi vào một cửa hàng bán phụ tùng xe ở Sài Gòn, cố uốn giọng để phát âm cho chuẩn, oái ăm sao rốt cuộc lại thành: “Bán cho tôi một cái... láp xe độp”. Người bán sau một hồi gặng hỏi, bực mình: “Lốp xe đạp” thì nói đại là “lốp xe đạp” ngay từ đầu, còn bày đặt... nói lái là “láp xe độp”. Nào có cố tình lái liếc gì đâu, thật oan còn hơn oan Thị Kính! Những câu chuyện như thế, ngẫm ra còn rất nhiều.
2. Nhà thơ Tường Linh sáng tác nguyên một bài thơ theo giọng Quảng, trong đó mọi âm “ô” ở cuối câu đều biến thành âm “ơ”:
Rủ nhau vô núi hái chơm chơm
Nhớ bạn hồi còn học chữ Nơm
Sáng sáng lơn tơn đi nhử cuốc
Chiều chiều xớ rớ đứng câu tơm
Mùa đông tơi lá che mưa bấc
Tiết hạ hiên tranh lộng gió nờm
Nghe chuyện xóm xưa thời khói lửa
Sảng hồn, sấm nổ tưởng đâu bơm!
Nhà thơ trào phúng Tú Rua cũng có một bài tương tự, nhưng trong bài thất ngôn bát cú này “a” biến thành “ô”:
Rứa mới kêu là chất Quảng Nôm
Ăn hòn nói cục chẳng thôm lôm
Có chàng công tử quê Đà Nẽng
Cưới ả Thúy Kiều xứ Phú Côm
Cha vợ đến thăm chào trọ trẹ
Mẹ chồng không hiểu nói cồm rồm
Thêm ông hàng xóm người Hà Nội
Chả hiểu mô tê cũng tọa đồm.
Cả hai bài đều hay.
3. Trong tác phẩm Quán Gò đi lên của tôi, nhân vật chính là một cô gái xứ Quảng: con Cúc “nước mắm Nam Ô”. Con Cúc phục vụ trong quán Đo Đo “chuyên bán các món ăn xứ Quảng”, nói giọng Quảng đặc sệt. Lúc con Cúc mới vô làm ở quán, xảy ra câu chuyện sau đây:
“Khách đòi mua bánh bèo đem về, con Cúc kêu con Lệ:
- Chị kiếm cho em cái “bô”!
Chữ “cái bao” qua cái giọng nguyên chất của con Cúc biến thành “cái bô” khiến con Lệ thừ ra mất một lúc. Rốt cuộc, tuy không hiểu con Cúc kiếm cái bô làm chi, con Lệ vẫn vào toa lét cầm cái bô đem ra:
- Nè.
Con Cúc ré lên:
- Trời, lấy cái ni đựng bánh bèo cho khách răng được?”
Như vậy, giọng Quảng Nam không chỉ xuất hiện trong những câu chuyện tiếu lâm dân dã, mà còn đi vào cả văn thơ. Ở đây, không thể không để ý đến một điểm đặc biệt: nhà thơ Tường Linh, nhà thơ Tú Rua và tôi đều là... người Quảng Nam. Và tôi e rằng những mẩu chuyện cười về giọng Quảng đa phần đều do người Quảng Nam sáng tác.
4. Người Quảng Nam sao lại đem cái giọng của quê mình ra giễu cợt? Hỏi vậy là chưa hiểu đúng cốt cách người Quảng. Chỉ những cộng đồng tự tin cao độ và có óc hài hước mới không ngại “tự trào” về mình. Ở đây có điều gì đó tương tự thái độ của người dân xứ Gabrovo (Bulgaria): họ sáng tác những câu chuyện cười về tính keo kiệt của mình, thậm chí còn thành lập cả một nhà bảo tàng nghệ thuật trào phúng Gabrovo để lưu giữ và tìm cách quảng bá những giai thoại cười ra nước mắt đó ra thế giới.
Nếu để ý, bạn sẽ thấy trong những bàn trà, cuộc rượu, chính dân Quảng Nam là những người kể một cách sảng khoái nhất những mẩu chuyện cười về giọng Quảng chứ không ai khác. Những người dân của xứ “xe lôm”, “xe độp” đó cũng là những độc giả đón nhận những vần thơ “tự trào” của Tường Linh, Tú Rua một cách vô cùng nồng nhiệt.
5. “Tự trào” là xét về phương diện thái độ. Nhưng nếu chỉ thuần đề cao khía cạnh tinh thần, những mẩu chuyện khôi hài, những vần thơ cuốn truyện nói về giọng Quảng đã không được dân Quảng tâm đắc đến vậy. Bên cạnh sự thích thú, còn có sự thân thương. Nhất là những người Quảng tha hương, đã bao nhiều năm không được sống trong khung cảnh quê nhà, bây giờ bỗng đọc thấy, bỗng nghe nói chữ “con tơm” thay vì “con tôm”, “cái bô” thay vì “cái bao”, “thôm lôm” thay vì “tham lam” tự nhiên thấy bao nhiêu kỷ niệm ấu thơ ùa về.
Cái giọng nói mộc mạc, quê kiểng đó là giọng nói của ông bà, cha mẹ, thầy cô, bạn bè, hàng xóm láng giềng mà mình đã quen tai từ nhỏ, ngay từ lúc còn nằm u ơ trong chiếc nôi ru. Chất giọng đó đã ngấm qua bao mưa nắng, trải qua bao bão giông của thiên nhiên và cuộc đời mà hình thành và trụ lại cho đến hôm nay. Nó gợi lên những vùng đất, những mặt người, những ký ức mà người Quảng xa xứ nào cũng chất chứa trong lòng như một hành trang vô hình. Nó là một giá trị phi vật thể, không phải để tổ chức UNESCO công nhận mà để những người Quảng tự hào như một tấm “căn cước tinh thần” mà mình mang theo suốt cả đời người. Có thể nói, giọng Quảng là một phần của văn hóa Quảng.
6. Giọng Quảng như vậy đã đi vào văn vào thơ, vào những giai thoại dân gian. Bây giờ với Ánh Tuyết, một ca sĩ Quảng Nam, nó đi vào nhạc. u cũng là một lẽ tự nhiên.
Khi nhà thơ Lý Đợi (cũng người Quảng Nam) gửi cho tôi qua email bài Mưa chiều kỷ niệm được hát bằng giọng Quảng, tôi nghe, thoạt đầu thì bật cười, nhưng càng nghe càng xúc động, cuối cùng là rưng rưng nước mắt. Lúc đó tôi chưa biết người hát là Ánh Tuyết. Tôi nghe đi nghe lại nhiều lần, mường tượng đó là giọng của người chị họ yêu dấu năm xưa, của cô bạn gái ngây thơ thời trung học. Càng nghe càng thấy nhớ và bồi hồi nhận ra cái chân chất trong giọng hát, trong tâm tình người Quảng chân quê.
Ánh Tuyết chưa ra album, những bài hát demo kia đã phát tán trên mạng nhanh như gió. Và tôi đọc thấy biết bao lời chia sẻ đượm thương yêu, trìu mến của người Quảng đang lưu lạc ở khắp nơi trên thế giới. Họ cảm ơn Ánh Tuyết, cảm ơn những ca khúc hát bằng giọng Quảng đã giúp những người Quảng tha hương được một lần thổn thức hoài vọng quê nhà.
Hiển nhiên, giọng Quảng không phải là giọng để chinh phục và phổ biến những ca khúc một cách chính thức, đại trà. Bên cạnh giọng Quảng, những ca khúc trong album Duyên kiếp còn được Ánh Tuyết trình bày bằng giọng Bắc - dành cho những thính giả chưa có “bằng B tiếng Quảng”.
Rõ ràng, Ánh Tuyết thực hiện album này như là một cuộc chơi của người con xứ Quảng. Như các nhà thơ Tường Linh, Tú Rua đã từng chơi những cuộc chơi của mình.
Những cuộc chơi nghiêm túc. Và giàu ý nghĩa, ít ra là với người Quảng Nam!
Nguyễn Nhật Ánh
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬ ஜ ۩ ۩ ஜ ▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬
Con à, hãy nhớ mình là dân xứ Quảng !
Đến giờ, tôi vẫn không quên được câu nói đó của cha, người đã cho chúng tôi tất cả. Và trước lúc rời xa cuộc sống này, ông lại nhớ về quê hương, ông dặn chúng tôi đừng quên nguồn cội.
Sáng nay, ngồi trong quán café nhỏ, tôi vô tình nghe được câu chuyện của những người con xa xứ, họ trăn trở “đường về nhà”, họ nhớ quê, nhớ gia đình…Rồi bỗng dưng, bài hát “quê hương tuổi thơ tôi” vang lên trong góc quán nhỏ, khiến lòng tôi suy nghĩ.
Tôi rời xa quê từ năm 10 tuổi cùng gia đình đi lập nghiệp, cuộc xa xứ, xa phương khiến chúng tôi đôi lúc dần quên đi tất cả, thế nhưng may mắn cho chúng tôi bởi trong bữa cơm gia đình, cha mẹ tôi đều kể về những câu chuyện quê hương, nhắc đến họ hàng, rồi tôi cũng nhớ về những kỷ niệm với thằng Thắng còm, con Loan mắm, con Hằng đen…mấy đứa bạn từ thuở chăn trâu ngoài đồng, nướng khoai, chặt mía.
Hồi ấy ở quê, nhà tôi còn nghèo lắm, mẹ phải thường hay đi chặt củi trên núi xa, cha thì suốt ngày lo mất đám lúa, đám khoai ngoài đồng, vất vả là thế, nhưng cái nghèo, cái khổ vẫn bám mãi trên đôi vai cha mẹ tôi.
Ngày ấy, có lẽ vì còn quá nhỏ để tôi hiểu được câu chuyện của cha, của mẹ, tôi chỉ biết rằng, hôm nào trong bữa cơm mà thiếu miếng cá, miếng cơm là tôi lại khóc to lên, hay đi học mà không có quần áo là tôi không chịu đi. Tuổi thơ tôi là những buổi trưa hè cùng mấy đứa trong xóm chạy đi chơi những trò chơi thơ bé, tôi vẫn còn nhớ như in khuôn con Hằng đen khóc mếu máo khi bị mẹ nó cầm roi đánh, rồi thằng Thắng còm thì trốn vào bụi cây khi bị mẹ đi tìm…Tất cả những điều ấy được tôi gói ghém rất kỉ nơi dòng ký ức.
Ngày cùng gia đình rời xa quê hương, tôi cũng chưa kịp nhìn mặt được thằng Thắng còm vì nó phải đi chăn trâu, con Hằng đen thì cũng khóc thút thít vì tôi phải đi xa…Còn tôi thì hứa với nó sẽ trở về thăm bọn nó.
Rồi thời gian trôi qua, cuộc sống, công việc xứ người khiến gia đình tôi phải chạy đua với tất cả, mâm cơm gia đình lúc ấy là công việc ra sao, thu nhập thế nào…đôi lúc tôi thèm và nhớ góc quê hương.
Dù xa quê nhiều năm, nhưng giọng nói cha tôi vẫn giữ đặc sệt chất Quảng, mỗi khi gặp bạn bè, hay ai đó nhắc về quê hương, nhắc về nơi mà ông đã sinh ra, ông đều thao thao bất tuyệt, ông có thể kể từ sáng đến trưa về điều ấy.
Tôi nhớ, có lần nhớ quê, tôi hỏi cha về việc “khi nào trở về thăm quê hương ?”, tôi khóc và năn nỉ đòi về thăm thằng Thắng, con Loan, con Hằng trong xóm, lúc ấy, cha đã la tôi rất nhiều. Tôi biết, cha cũng rất buồn, cha cũng rất muốn về thăm cô, chú ở quê, về thăm họ hàng, thế nhưng…
Có hôm, tôi tìm được một chiếc đĩa CD nhạc những bài hát về quê hương Quảng Nam, thế là cha tôi xem như đó là báu vật, ông mở nghe thường xuyên mỗi khi rảnh, ông nhẩm hát theo từng điệu nhạc, và đôi khi tôi thấy ông khóc vì nhớ quê nhà.
Ngày em tôi được sinh ra, tôi vẫn nghe cha nói và kể với em tôi nhiều về quê hương, nguồn gốc. Cha tôi bảo: Dù chúng tôi sinh ra ở đâu, sống ở nơi nào, nhưng máu của chúng tôi, nguồn gốc của chúng tôi vẫn có dáng dấp, tính cách của một người con xứ Quảng. Cha hay nhận xét rằng, chúng tôi hay cãi, hay nóng tính, đó là tính cách nổi bật của người Quảng Nam. Những lúc như vậy, tôi đều cười và nhớ xa xăm.
Muốn cho em tôi biết về quê hương, biết về cánh đồng rơm rạ mà ba vẫn thường hay kể, chúng tôi đã có một chuyến trở về quê nhà. Năm ấy trở về, mọi thứ đều vẫn rất thân thương như ngày chúng tôi đi, có điều, bạn bè ngày ấy, giờ mỗi đứa mỗi nơi. Tôi cũng có gặp lại mấy đứa bạn thời chăn trâu, có đi cùng chúng nó ôn lại những kỷ niệm…Còn cha tôi, ông dành thời gian để đi thăm mọi người, ông đi gặp những người bạn, người quen…
Ngày chia xa quê hương để trở về nơi chúng tôi đang sống, ôm các chú, các cô, và những người bạn, lần đầu tiên, tôi thấy cha khóc trước mặt tất cả mọi người…và đó cũng là chuyến đi trở về quê cuối cùng của ông.
Suốt thời gian còn lại ở cuối cuộc đời, ông nghe nhiều nhạc xứ Quảng, ông dặn em gái chúng tôi nhiều điều, bởi vì nó chưa được sống những ngày ở quê nhà.
Ngày chia xa, ông bảo với chúng tôi, không được quên nguồn cội, dù ở đâu thì cũng phải biết sống chan hòa, nghĩa tình như người dân xứ Quảng. Ông dặn tôi phải cố gắng dạy dỗ em tôi, để nó hiểu hơn về quê nhà…
Thời gian trôi qua, giờ tôi cũng là cha của những đứa trẻ, tôi cũng sẽ nuôi dưỡng tâm hồn nó bằng những câu chuyện quê nhà, tôi sẽ cố gắng để đưa chúng nó trở về để thăm quê hương, thăm nguồn cội.
Và rồi, một ngày nào đó, tôi cũng sẽ nói với con tôi như cha tôi đã dặn tôi: Hãy luôn nhớ mình là người dân xứ Quảng ! Hãy sống đúng với tính cách của người dân xứ Quảng: thẳng thắng, thật thà, nghĩa tình và sống có trách nhiệm với những người xung quanh…
▬▬▬▬
Người Quảng Nam xin giữ bản quyền bài viết này.
Tất cả các cá nhân/tổ chức đăng lại bài viết cần trích nguồn và tên tác giả.
Ban biên tập xin trân trọng cảm ơn tất cả những tình cảm, sự đồng hành của quý độc giả gần xa đã dành cho Chuyên trang Người Quảng Nam trong suốt thời gian qua. Sau khi tiếp nhận bài viết, hình ảnh, thông tin của quý độc giả, chúng tôi sẽ biên tập và đăng bài viết trên Chuyên trang Người Quảng Nam.
Xin chân thành cảm ơn./
Tác giả: M.V
Nguồn bài viết: Nguoiquangnam
Ảnh: Đỗ Vũ
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬ ஜ ۩ ۩ ஜ ▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬
Ốc ruốc tí hon mỏi tay hoa mắt ngồi lể vẫn gây nghiện
Con ốc bé đến mức khó cầm trên tay nhưng vẫn khiến chị em chết mê xúm vào say sưa ngồi lể.
Với dân biển miền Trung, ốc ruốc như là một phần ký ức tuổi thơ. Đó là những buổi trưa đi trên cát, chợt phát hiện con ốc tròn như cái nút áo, long lanh như ngọc. Đó là những chiều vừa đi làm về đã ngồi xúm lại lể ốc (nhể ốc) đến quên bắc nồi cơm, quên thay quần áo.
Ốc ruốc hay ốc chép, là loại bé nhất của biển. Ở nước ta, chúng có ở miền Trung. Sở dĩ gọi là ốc ruốc vì nó bé như con ruốc và xưa chẳng ai ăn vì nó quá bé. "Rồi có người ăn thử, rồi đồn nhau chứ kỳ thực nếu để ăn no thì có ngồi đến cả ngày cũng chẳng thể lưng bụng".
Mùa thu hoạch ốc ruốc là những tháng sau Tết, có khi kéo dài đến khoảng tháng 6 âm lịch. Vào những tháng này, chỉ cần đi trên bờ cát cũng có thể thấy ốc ruốc bị đánh dạt vào, tuy nhiên muốn bắt được nhiều, ngư dân phải lên thuyền ra khơi, rồi dùng lưới cào dưới đáy biển.
Ốc nhiều nhất ở Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, do nhu cầu của các tỉnh miền Nam, ốc được chuyển cả vào chợ Bà Hoa, một chợ chuyên bán đặc sản miền Trung ở Sài Gòn. Người bán luộc ốc, cho thêm sả, ớt, muối rồi đong bán bằng lon. Mỗi lon có giá 15.000 đồng. Ốc luộc xong vẫn giữ được màu sắc của vỏ như lúc còn sống, phần lớn có màu xám bóng, số ít có màu đỏ và hầu hết đều có hoa văn trông đẹp mắt.
Con ốc nhỏ nên đầu tăm lể ốc phải nhọn và chắc. Theo người dân biển, gai cây chanh, bưởi hoặc gai hồng quân là dụng cụ lể truyền thống của món ốc này. "Phù hợp nhất là gai bưởi, chiếc gai nhọn xỉa vào con ốc sẽ cho mùi rất thơm", một người bán hàng ở chợ miền Trung chia sẻ.
Nhỏ đến mức không thể cầm chắc một con ốc ruốc trên ngón tay, thế nhưng cũng chính điều này đã khiến thú lể ốc ruốc trở nên thú vị. Nhiều chị em làng chài ở Phú Yên cứ hễ thấy ốc ruốc từ biển về là phải mua cho bằng được. Giá ốc ở biển rẻ hơn rất nhiều so với Sài Gòn. Vài nghìn đồng là cả nhà có thể xúm nhau vừa lể vừa tám chuyện. Mỏi tay mờ mắt mà vẫn cứ mê.
Phần thịt ốc nếu ai khéo tay lể và được trọn vẹn thì cũng chỉ cỡ đầu tăm, tuy ít ỏi nhưng ốc vẫn mang đậm hương vị biển, ngậm và nhai nuốt sẽ thấy rõ vị ngọt và hương đặc trưng của hải sản. Thế nhưng theo những người chế biến ốc chuyên nghiệp, ốc ruốc ngậm cát do nằm dưới cát, chính vì thế nếu ngâm xả không kỹ sẽ rất khó ăn.
Không chỉ ăn, vỏ ốc còn được tái sử dụng. Với màu sắc bắt mắt, ốc ruốc khiến nhiều trẻ em thích thú. Song theo các bác sĩ, đây cũng là thứ dễ khiến trẻ phải nhập viện nếu ngậm nuốt và bị hóc.
Còn với người lớn, vỏ ốc rửa sạch có thể làm vật trang trí dán trên các bức vách nhà. Một số chàng trai còn dùng vỏ ốc kết thành vòng đeo, thành các đồ lưu niệm... Nói như một số người dân biển "ốc ruốc là tác phẩm nghệ thuật bé nhỏ của biển và là một phần ký ức của không ít người miền Trung".
Thiên Chương
Đặc sản xứ Quảng : Ốc ruốc Quảng Nam
Một món ăn gắn liền với tuổi thơ cho đến khi trưởng thành của người dân xứ Quảng đó là ốc ruốc. Thứ ốc bé xíu nhỏ như cái cúc áo nhưng là món quà vặt đầy sức mê hoặc cả nam, phụ, lão, ấu của người dân Quảng Nam
.
Những người đàn ông hì hục cào ốcĂn Tết cổ truyền xong, tháng 2 âm lịch. Ốc ruốc bắt đầu mùa sinh sản, kéo nhau vào bờ. Đây cũng là giai đoạn những ngư dân tạm thời bỏ qua công việc đánh bắt cá để đi cào ốc ruốc. Đồ cào ốc khác đồ cào nghêu ở chỗ mắc lưới đồ cào nhỏ hơn nhiều so với dụng cụ cào nghêu. Mùa này người ta có mặt ở biển từ sáng sớm, những người đàn ông thi nhau hì hục cào ốc, phụ nữ thì chạy lăng xăng trên bò lo cơm nước… và chuẩn bị thùng, bao đựng ốc.
Bình quân 1 ngày người ta có thể cào cả trăm ký ốc cho một ngày lao động. Ốc ruốc người ta mua bán không tính ký mà tính theo lon đong gạo. Giá thu của mấy tay đầu mối vào đầu mùa ốc cũng được 5.000 đồng/lon… Nhờ đó! nhiều người ở xứ Quảng khấm khá hơn cũng vì nhờ cái “món ăn chơi giỡn mà giàu thiệt này” Ốc ruốc cào đem về ngâm nước muối qua 1 đêm, bỏ thêm nước vo gạo ốc càng sạch cát. Người ta luộc ốc rất nhanh, độ khoảng 5-10 phút là ốc chín.
Ốc ruốc luộc xong bỏ thêm xả xắt lát mỏng, lá chanh thái sợi, trộn chung với muối, bột ngột và ớt bột. Đảo nhanh tay cho các thứ gia vị hòa vào nhau là đã làm xong cái món ốc ruốc.
Để ăn ốc, người ta thường dùng gai cây chanh hoặc cái cây gai ngoài bụi, có người thành phố không có gai đấy thì dùng cả… tăm xỉa răng! Thịt ốc ruốc bé tẹo nhưng qua chế biển có vị cay cay, mằn mặn, beo béo… nhất là phần đuôi ốc. Mỗi người có mỗi cách thưởng thức khác nhau, thường người ta lễ ốc cho vào miệng chưa vội nhai ngay để cái thứ beo béo, mằn mặn và cay cay ngấm dần vào lưỡi, lễ được 5-10 con ốc cho vào miệng người ta mới bắt đầu nhai dần.
Mùi thơm của ốc, mùi thơm của xả, lá chanh dân dã nhưng không có thứ gì sánh bằng. Mùa xuân, vào tháng giêng, đi du lịch về Quảng Nam bạn dễ dàng bắt gặp đám người nhí nhố, nam nữ có, già trẻ có tranh nhau lễ từng con ốc.
Món này ăn càng nhiều người càng vui, vừa thưởng thức món ăn ngon mà rẻ, vừa tếu táo nói đủ thứ chuyện “bà 8″ trên đời… Nhiều khi hàng xóm lỡ giận nhau, mời nhau cùng lễ 1 lon ốc “chín bỏ làm mười” xuề xòa quên đi giận dỗi.
Ốc ruốc vỏ đủ màu sắc trông rất đẹp, người ta thường làm vòng đeo tay, đeo cổ bán cho du khách. Ở Hội An có nhiều nghệ nhân làm tranh nghệ thuật từ vỏ ốc ruốc.
Ngư dân đón ghe ốc từ biển trở về
Vội vã khiêng lên bờ tập kết
Những rổ ốc tươi rói
Những bao ốc ruốc được buộc cẩn thận, chuẩn bị đem tiêu thụ
Các tiểu thương cân ký, thu mua ốc tại chỗ sau khi lên bờ
Người dân nhộn nhịp cùng mùa ốc ruốcỐc ruốc – “lộc” biển đầu năm của ngư dân ven biển Tam Thanh
Ba món xứ Quảng làm say lòng người Sài Gòn
Sưu tầm by Nguyễn Ngọc Quang
Tình Bơ Vơ - Giọng hát cô gái Quảng Nam Ánh Tuyết
