Khoa học kỹ thuật (102)

SỰ KHÉO LÉO VÀ SÁNG TẠO CỦA NGƯỜI DÂN HOA KỲ

06 Tháng 8, 2023
Đăng tại Khoa học kỹ thuật
Viết bởi Ban Chấp Hành

Người Hoa Kỳ từ lâu đã có truyền thống mày mò và chế tạo ra các công cụ cải thiện đời sống của những người xung quanh

Tôi đang ngồi trong phòng ăn của con gái tôi, nhưng giờ tôi đã chuyển thành phòng làm việc của mình. Bên phải của tôi là một chiếc tủ kệ cổ cỡ lớn có gương, ngăn kéo, ngăn để đựng chén đĩa và đồ dùng, chân tủ có hình bàn chân con sư tử gắn bánh lăn. Gần tôi hơn là chiếc đèn đứng một bóng. Kế khuỷu tay của tôi là một chiếc điện thoại gấp loại bỏ túi và tôi đang soạn thảo bằng một chiếc MacBook Pro 7 năm tuổi, chiếc cốc uống cà phê có hình đồng hồ Big Ben của London. Trên sàn nhà xung quanh tôi là rải rác 10 hoặc 12 cuốn sách cần được xếp lên giá.

Thế là đủ.

Mọi đồ vật trong căn phòng này – hai thanh kẹo gum trên chiếc bàn gỗ bên cạnh tôi, kính lúp, chai nước suối, mọi thứ – đều là tác phẩm của bàn tay và khối óc do “con người sáng tạo”, “con người tạo ra”.

Tôi không biết tên hay khuôn mặt của những người đã tạo ra hầu hết các đồ vật này. Thomas Edison và những người khác chịu trách nhiệm về chiếc bóng đèn, Steve Jobs cùng nhóm cộng sự của mình đã mang lại cho tôi chiếc máy tính xách tay, còn những thứ khác tôi đều không biết người làm ra chúng. Chúng được thiết kế bởi ai đó ở những nơi như Allentown, Pennsylvania (chai nước) và Trung cộng (cây đèn).

Nhưng tôi hiểu rằng tất cả những đồ dùng này đều bắt nguồn từ: sự sáng tạo của con người.

Người Hoa Kỳ như chiếc bánh táo

Nếu chúng ta tìm kiếm trên Google “Sự sáng tạo của người Hoa Kỳ” (American ingenuity), sẽ thấy ngay rất nhiều kết quả về chủ đề này, sự sáng tạo và những phát minh, đặc biệt là của người Hoa Kỳ, đó là nét văn hóa đặc trưng của chúng ta so với phần còn lại của thế giới mà cho đến gần đây mới nổi bật hẳn lên.

Từ những ngày đầu thời kỳ thuộc địa, chúng ta đã là một quốc gia của những người thợ sửa chữa, một dân tộc bị hoàn cảnh ép buộc phải tự tìm đường vươn lên với rất ít sự trợ giúp từ bên ngoài. “Rễ cây, heo thiến, hoặc chết” là câu cửa miệng phổ biến của người Hoa Kỳ xưa dùng để tóm gọn cho quan điểm này. Những người đàn ông, phụ nữ và người đi theo định cư ở đây đã xây dựng nhà cửa, nhà thờ, đường xá và thành phố, sửa chữa mọi thứ từ cây súng trường cho đến bộ yên cương ngựa và còn tạo ra nhiều các loại công cụ và máy móc để cuộc sống bớt vất vả hơn.

Bằng chứng lịch sử của sự sáng tạo và những phát minh đó là tất cả những thứ xung quanh chúng ta. Ví như, trong vòng hai giờ lái xe từ nhà tôi, khách du lịch có thể ghé thăm các điểm tham quan như: ngôi nhà của Cyrus McCormick, Walnut Grove, là nơi McCormick đã phát minh ra máy gặt cơ khí, một thiết bị đã cách mạng hóa nông nghiệp. Ngay phía bắc Staunton là Bảo tàng Văn hóa Biên giới, nơi trưng bày các bối cảnh tái hiện hoạt động của đời sống, thể hiện sự khéo léo của người dân Hoa Kỳ trong công việc, cùng với những ngôi nhà có thiết kế Âu Châu cho thấy quá trình phát triển nhà cửa. Gần hơn là Hoa Thịnh Đốn, với nhiều bảo tàng và khu trưng bày hàng hóa và sản phẩm của Hoa Kỳ.

Cũng như các thế hệ cha ông, một số tổ phụ của chúng ta là những người thợ sửa chữa và nhà phát minh hạng nhất. Ben Franklin phát minh cho chúng ta cột thu lôi, mắt kính hai tròng, bếp lò Franklin, chân vịt và thậm chí cả ống thông tiểu dùng trong y tế. Thomas Jefferson đã phát minh ra chiếc máy làm mì ống, chiếc ghế xoay với bàn viết, mật mã bánh xe để gửi tin nhắn mã hóa và chiếc máy cày phù hợp hơn cho vùng đồi núi Charlottesville. Sở thích nông nghiệp của George Washington đã khiến ông phát minh ra chiếc nhà kho dùng để tuốt lúa, giúp cho công việc này nhanh hơn và vệ sinh hơn.

Cái khó ló cái khôn và sự mày mò sáng tạo

Đôi khi, các trường hợp khẩn cấp buộc ngay cả những người vụng về trong chúng ta phải trở thành kẻ mày mò.

Tôi và một số anh chị em đã dành cả mùa thu năm 1982 để làm việc trong một căn nhà trọ cũ nát hơn 100 năm tuổi mà vợ chồng tôi đã mua. Vào tháng 12, chúng tôi tắt nguồn nước để tránh đóng băng đường ống, nhưng lại làm không đúng cách. Nên khi chúng tôi mở lại nguồn nước vào mùa xuân năm sau, đường ống rò rỉ nước từ tầng ba xuống tầng hầm. Người thợ sửa ống nước lúc đó là một người đàn ông tốt bụng mà sau này là người bạn thân thiết của chúng tôi, anh không thể khắc phục sự cố trong 3 ngày và đã để lại cho chúng tôi hộp dụng cụ dự phòng của anh. Tôi không có tâm trí để nói với anh ấy rằng những gì tôi biết về hệ thống ống nước chỉ vỏn vẹn trong mấy dòng chữ có thể ghi trên tờ giấy ghi chú loại nhỏ.

Chúng tôi bắt đầu việc sửa chữa ở khu tầng hầm, bốn ống nước nối với nhau tạo thành hình một cây thánh giá. Ở giữa cây thánh giá là một vết rò rỉ. Tôi nhìn vào cái lỗ nhỏ xíu đó, suy nghĩ trong vài phút, tôi nhờ anh trai đến cửa hàng tiện lợi mua một ít kẹo cao su, loại có thể thổi thành bong bóng. Chúng tôi nhai một ít kẹo và cắt một dải cao su từ chiếc săm xe tìm thấy ở tầng hầm. Tôi dán kẹo cao su đã nhai vào lỗ thủng bé xíu đó, dùng dải cao su bịt lại và cố định chúng bằng bằng hai chiếc kẹp ống xả xe ô tô.

23 năm sau, khi tôi bán nhà, miếng dán đó vẫn còn nguyên.

Cái khó ló cái khôn, điều này không phải lúc nào cũng đúng nhưng ở hoàn cảnh của chúng tôi thì nó hoàn toàn phù hợp.

Công ty Liquid Paper và sự giàu sang

Sự khéo léo và sáng tạo có giá trị nhiều hơn là chỉ sửa một đường ống bị rò rỉ. Sự giàu sang sẽ đến với những người chịu mày mò sáng tạo.

Vào đầu những năm 1950, Bette Nesmith Graham rất chán nản, cô là thư ký ngân hàng nhưng khả năng đánh máy lại không tốt, và mắc nhiều lỗi hơn khi sử dụng những chiếc máy đánh chữ chạy bằng điện loại mới ở ngân hàng. Khi biết các họa sĩ thường dùng sơn phủ lên các nét lỗi, Graham bắt đầu thử nghiệm với sơn nền màu trắng và một chiếc cọ nhỏ, phủ hỗn hợp này lên giấy, để khô trong vài phút, sau đó tiếp tục gõ chữ lên khoảng trắng đó.

Nhà bếp của cô đầu tiên được sử dụng làm phòng thí nghiệm, nhưng sau khi các thư ký khác đều muốn thử sản phẩm xóa lỗi của Graham, nơi đây đã trở thành công ty thứ nhất của cô. Khi mới phát triển sản phẩm, Graham được con trai tên là Michael hỗ trợ. Anh sau này là thành viên của ban nhạc rock Monkees và là người làm ra một trong những video âm nhạc đầu tiên. Ban đầu, Graham gặp khó khăn trong việc bán sản phẩm. Nhưng dần dần, công ty của cô “Mistake Out”, sau này đổi tên thành “Liquid Paper”, đã sử dụng tới 200 công nhân để trộn và vận chuyển những chai chất tẩy thần kỳ này.

Vào cuối những năm 1970, công ty Liquid Paper đã sản xuất ra hàng triệu sản phẩm mỗi năm. Năm 1979, Graham bán công ty cho Gillette Corporation với giá 47.5 triệu USD, đến nay giá trị của Liquid Paper còn đạt tới con số hơn 100 triệu USD trên thị trường.

Bắt đầu từ một tầm nhìn

Vài năm trước, tôi phỏng vấn một người bạn, anh là Aaron Voigt, chồng của Joy, cha của hai con trai, một cựu chiến binh Hải quân và là chuyên viên giám định bảo hiểm. Và, tôi có thể nói thêm, Voigt cũng là một nhà phát minh.

Khi đảm nhiệm chuyên môn giám định bảo hiểm, Aaron thấy mình có khá nhiều thời gian rảnh rỗi vào buổi tối. Yêu thích súng cầm tay và đam mê bắn súng từ khi còn trẻ, Voigt bắt đầu phác thảo các thiết kế cho một khẩu súng ngắn thu nhỏ.

Sau rất nhiều thử nghiệm và ngụp lặn trong hàng đống tài liệu về luật cấp bằng sáng chế cũng như các quy định liên quan của chính phủ, Aaron đã tạo ra một loại súng lục siêu nhỏ, có chiều cao và chiều dài bằng kích thước của chiếc thẻ tín dụng, dày 1.27 cm, nặng 198 g và bắn được một viên đạn cỡ nòng 0.22 duy nhất, tại hộp chứa ở tay súng bỏ thêm được ba viên đạn nữa. Aaron đặt tên cho loại súng đó là LifeCard và thành lập công ty riêng của mình, Trailblazer Firearms, để sản xuất và bán loại súng này.

Khi tôi hỏi về khẩu súng chỉ bắn được một viên đạn, Aaron trả lời: “Bắn ra được một viên đạn vẫn còn tốt hơn nếu như anh không có súng”.

Một quan điểm sáng suốt của một người đàn ông có tầm nhìn.

Loài người có nền văn minh vượt trội

Ben Carson, bác sĩ giải phẫu thần kinh nhi khoa có tay nghề cao, từng viết: “Trước khi đất nước này ra đời, hàng ngàn năm trước, con người làm mọi việc theo những cách tương tự. Trong vòng 200 năm kể từ khi đất nước này hình thành, con người đã đặt chân lên mặt trăng, và tôi muốn chúng ta hiểu rằng đó mới chính là loài người chúng ta. Chúng ta sáng tạo với sự mày mò và tràn đầy năng lượng”.

Từng lặp lại nhiều lần trong lịch sử, người dân Hoa Kỳ chúng ta đã vận dụng sự mày mò sáng tạo và nguồn năng lượng dồi dào để cải thiện cuộc sống cho những người xung quanh. Chúng ta đã chế tạo ra máy bay và ô tô, cung cấp cho phần còn lại của thế giới máy tính và công nghệ thông tin, chúng ta đã phát minh ra các loại thuốc đặc trị và dụng cụ phẫu thuật. Kể tiếp nữa, danh sách sẽ còn dài vô tận. Chỉ cần nhìn vào những thành tựu đó, chúng ta sẽ thấy được bằng chứng về sự vượt trội của Hoa Kỳ.

Yếu tố quan trọng

Có nhiều yếu tố mang lại những thành tựu này, bao gồm: hệ thống luật sáng chế để bảo vệ các nhà phát minh, sự hỗ trợ và khuyến khích của chính phủ, sự góp sức của những người nhập cư như Alexander Graham Bell, hệ thống giáo dục hoạt động hiệu quả, truyền thống mày mò sáng tạo, luôn cố gắng tạo ra các công cụ để cuộc sống tốt đẹp hơn.

Một số phần của bộ khung này hiện cần được sửa chữa. Vai trò của chính phủ ngày nay thường cản trở hơn là trợ giúp, và hệ thống giáo dục đang khiến giới trẻ của chúng ta thất bại.

Để duy trì những thành tựu này, yếu tố lớn nhất và quan trọng nhất mà chúng ta cần phải bảo vệ chặt chẽ chính là sự tự do của chúng ta. Không có tự do, sức sáng tạo và sự phát triển sẽ bị kìm hãm.

Quyền tự do, cùng với sự tự do kinh doanh, ý chí học hỏi và tâm hồn nhân văn, đã cải thiện cuộc sống của chúng ta trong hai thế kỷ qua. Những đức tính này sẽ còn phát huy tác dụng nếu chúng ta tiếp tục để chúng đơm hoa kết trái.

Jeff Minick / Minh Vi

Ngọc Lan sưu tầm

Xem thêm...

Taxi bay cất cánh phục vụ tại Mỹ từ năm 2025

24 Tháng 7, 2023
Đăng tại Khoa học kỹ thuật
Viết bởi Nguyễn Ngọc Quang

Mỹ chuẩn bị ra mắt dịch vụ taxi bay đầu tiên ở Chicago vào năm 2025

Taxi bay sẽ lượn trên bầu trời nước Mỹ khi nào?

Taxi bay là loại máy bay điện cất cánh và hạ cánh thẳng đứng, có thể giúp rút ngắn thời gian di chuyển của chuyến đi từ 1,5 tiếng bằng xe ô tô xuống chỉ còn 5 - 7 phút. Theo dự kiến, ngành công nghiệp taxi bay có thể lên tới hàng nghìn tỷ USD trong tương lai. Chính vì vậy mà trong những năm qua, nhiều công ty công nghệ, các hãng hàng không đã ráo riết chi hàng tỷ USD để phát triển taxi bay. Vậy cuộc đua này đang nóng đến mức nào?

Taxi bay cất cánh phục vụ tại Mỹ từ năm 2025

Theo báo cáo “Innovate28” công bố bởi Cục hàng không liên bang Mỹ (FAA), các chuyến bay thương mại bằng máy bay điện sẽ bắt đầu từ năm 2025 và số lượng máy bay sẽ tăng đáng kể đến năm 2028. FAA sẽ cấp chứng nhận cho loại phương tiện này và giám sát việc phát triển cơ sở hạ tầng.

Taxi bay không người lái cất cánh thử thành công ở Pháp

Chuyến bay thử nghiệm thực tế thành công của taxi bay 2X đã đánh dấu một bước tiến quan trọng trong ngành hàng không vận tải không người lái.

Trong báo cáo cũng nêu rõ cách thức và thời điểm máy bay lên thẳng chạy điện (eVTOL) và các loại máy bay điện sẽ xuất hiện dưới dạng dịch vụ taxi bay trên bầu trời nước Mỹ. Báo cáo gồm 36 trang này cho biết sẽ có số lượng lớn taxi bay và các loại xe bay hoạt động trong khu vực đô thị vào năm 2028.

Kế hoạch “Innovate28” bao gồm hạng mục và trình tự mở rộng quy mô hoạt động phương tiện bay đến năm 2028, đại diện của FAA cho biết trong một văn bản. Kế hoạch này đóng vai trò nền tảng khởi đầu cho loại hình dịch vụ thường xuyên của phương tiện này bằng việc tối đa hoá thủ tục và cơ sở hạ tầng hiện có.

Tuy nhiên, FAA đang đối mặt với một số thách thức trong cấp chứng nhận cho các thiết kế mới có thể vận chuyển cả hành khách lẫn hàng hoá và đảm bảo an toàn khi vận hành tại các thành phố và khu vực khác. Vấn đề không chỉ liên quan đến lĩnh vực tàu bay tiên tiến cơ động trên không (AAM) mà còn là lĩnh vực năng lượng, các nhóm người lao động, NASA, các bang và thành phố có liên quan, cũng như Bộ an ninh nội địa Mỹ.

**Hãng Joby Aviation có kế hoạch cho vận hành tàu bay thương mại từ năm 2025.**

Trong giai đoạn đầu, từ năm 2025 đến 2028, các tàu bay điện sẽ vận hành tại các sân bay và bãi đổ trực thăng được trang bị trạm sạc điện. Sau đó, các vertiport và các trung tâm chuyên biệt sẽ được phát triển phục vụ mở rộng mạng lưới tàu bay.

FAA cũng đang làm việc với hơn 20 nhà sản xuất eVTOL và các tàu bay điện khác. Trong số đó, các hãng như Joby Aviation, Archer Aviation và Lilium có kế hoạch bay thương mại từ năm 2025, và taxi bay sẽ vận hành trên các tuyến đường định trước.

Theo “Innovate28”, gần một nửa số công ty đạt tiêu chuẩn sản xuất các phiên bản tàu bay chạy thử, phản ánh tích cực quá trình đạt chứng nhận phân loại.

**Lilium có thiết kế tàu bay điện có thể chở 6 hành khách cùng một lúc.**

FAA cũng phối hợp chặt chẽ với các tập đoàn chuyên về eVTOL và các đối tác trong vòng 5 năm qua trong chứng nhận cho taxi bay – một loại hình vận chuyển mới mẻ tại nước này. Kế hoạch này cho thấy các bên liên quan sẽ phối hợp cùng nhau để mở rộng loại hình dịch vụ này một cách an toàn, phó quản lý FAA Katie Thomson cho biết.

Hãng hàng không Mỹ United Airlines vừa công bố kế hoạch dịch vụ taxi bay đầu tiên tại Chicago vào năm 2025.

United Airlines, hợp tác cùng Archer Aviatio đưa ra kế hoạch bắt đầu dịch vụ taxi hàng không ở Chicago vào năm 2025. Máy bay do Archer sản xuất có tên là Midnight và được thiết kế để bay tới 160 km, nhưng được tối ưu hóa cho các chuyến bay ngắn khoảng 32 km.

Bà Lori Lightfoot, Thị trưởng thành phố Chicago, chia sẻ: “Công nghệ mới thú vị này sẽ tiếp tục khử carbon cho các phương tiện giao thông, giúp chúng ta tiến thêm một bước mới trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu.Tôi rất vui khi người dân Chicago sẽ là một trong những nơi đầu tiên trên toàn quốc trải nghiệm hình thức di chuyển tiện lợi, sáng tạo này”.

Midnight được thiết kế để vận chuyển bốn hành khách và một phi công cùng với hành lý của họ và có thời gian sạc dự kiến là 12 phút giữa các chuyến bay và quãng đường tối đa 160 km. Tuyến đầu tiên mở sẽ là giữa Sân bay Quốc tế Chicago O'Hare và Vertiport Chicago, một chuyến đi dự kiến sẽ mất khoảng 10 phút so với 45 phút đi ô tô theo Google Maps. United cho biết giá cả sẽ cạnh tranh hơn nhiều so với taxi trên mặt đất.

tm-img-alt — **Taxi bay chạy điện Midnight của Archer. Ảnh: Archer**

Lợi ích của máy bay điện là giảm lượng khí thải cũng như giảm tiếng ồn đáng kể, ở mức 45 dB. Theo Archer, Midnight sẽ yên tĩnh hơn gần 1.000 lần so với máy bay trực thăng, đồng thời có tốc độ hành trình tương tự khoảng 240 km/ giờ.

Loại máy bay này được gọi là eVTOL (cất cánh và hạ cánh thẳng đứng bằng điện) và được trang bị 6 pin sử dụng cấu trúc 800 volt, mỗi pin hỗ trợ hai động cơ cùng một lúc.

Với dân số 2,7 triệu người của Chicago và Sân bay O'Hare phục vụ hơn 68 triệu hành khách vào năm 2022, đây là sân bay bận rộn thứ tư trên thế giới, sự quan tâm dành cho loại hình dịch vụ này dự kiến sẽ rất cao.

Để xây dựng cơ sở hạ tầng sạc cần thiết cho taxi bay trong và xung quanh Chicago, United Airlines và Archer sẽ hợp tác với nhà cung cấp điện ComEd có trụ sở tại bang Illinois.

Hồi năm 2020, United Airlines đã công bố kế hoạch trở thành hãng hàng không xanh 100% vào năm 2050, bằng cách giảm hoàn toàn lượng khí thải nhà kính và không phụ thuộc vào mô hình bù đắp carbon truyền thống.

Chỉ còn hai năm nữa trước khi dịch vụ ra mắt, nhiều người đang kỳ vọng điều này sẽ châm ngòi cho sự bùng nổ của máy bay chạy bằng điện tương tự như những gì chúng ta đã thấy với ô tô điện trong thời gian gần. Tuy nhiên, hiện tại vẫn còn nhiều thông tin phải xem xét bao gồm hiệu quả và chi phí vận hành sẽ như thế nào so với máy bay chạy bằng xăng dầu.

“Một kỷ nguyên mới sắp bắt đầu… Mục tiêu cho chuyến bay đầu tiên không còn quá xa vời”. Bộ trưởng Giao thông và Hạ tầng Kỹ thuật số Liên bang Đức Volker Wissing đưa ra nhận định trên khi Volocopter - nhà tiên phong về di chuyển hàng không đô thị (UAM) tuyên bố mở các cơ sở sản xuất tại thành phố Bruchsal của nước này. Lễ cắt băng khánh thành một nhà chứa máy bay mới ở Bruchsal đã diễn ra hôm 4/4 vừa qua. Trong thông cáo báo chí ngày 5/4, nhà sản xuất Đức cho biết đây sẽ là nơi đặt dây chuyền lắp ráp cuối cùngcùng với một sân bay để tiến hành các chuyến bay thử nghiệm.

Dịch vụ taxi bay sẽ hoạt động thương mại trong năm 2023

Nguyễn Ngọc Quang - Sưu tầm và Tổng hợp.

Xem thêm...

ChatGPT thực sự là gì?

18 Tháng 2, 2023
Đăng tại Khoa học kỹ thuật
Viết bởi Ban Chấp Hành

ChatGPT thực sự là gì?

Xuất hiện lần đầu vào tháng 11/2022, ChatGPT đã nhanh chóng trở thành một hiện tượng nhờ khả năng đọc hiểu câu hỏi về nhiều lĩnh vực khác nhau và hồi đáp nhanh chóng. Chỉ 2 tháng sau khi ra mắt đã có 100 triệu người dùng, trở thành ứng dụng tăng trưởng nhanh nhất trong lịch sử Internet.

ChatGPT có thể trả lời các câu hỏi liên quan đến kiến thức, tạo các đoạn văn bản tự động theo yêu cầu, dịch văn bản từ một ngôn ngữ này sang một ngôn ngữ khác... Nhờ vậy, chương trình này có thể được ứng dụng vào nhiều mục đích khác nhau, đặc biệt là ở vai trò của một trợ lý ảo hoặc các hệ thống tổng đài tự động chăm sóc khách hàng.

ChatGPT được tạo nên như thế nào?

ChatGPT là một chương trình máy tính trí thông minh nhân tạo. Chuyên môn thì người ta hay gọi là Model A.I, tiếng Việt là "mô hình dữ liệu trí thông minh nhân tạo", nhưng thực chất nó vẫn là dữ liệu dạng số chạy trên máy tính nên gọi là chương trình cũng không sai.

Chữ Model A.I gồm 2 phần: Model (Mô hình dữ liệu) và A.I (Trí thông minh nhân tạo - artificial intelligence). Chiết tự nghĩa là Trí thông minh đến từ dữ liệu, suy ra là có nhiều dữ liệu thì nó sẽ phát sinh sự thông minh.

Quá trình tạo nên Model A.I là một quá trình gồm những bước: Thu thập dữ liệu, chọn lọc dữ liệu, gắn nhãn dữ liệu để huấn luyện, huấn luyện.

Về căn bản thì việc dạy A.I rất dễ, chẳng hạn như đoạn hội thoại sau:

Câu hỏi: Bạn tên gì ?

Trả lời: Tôi tên ChatGPT

Câu hỏi: VietNamNet là gì?

Trả lời: VietNamNet là một tờ báo điện tử tại Việt Nam.

Xong chúng ta dạy cho con A.I ghi nhớ cái thông tin này (training), rồi lưu cái não đã ghi nhớ của con A.I lại, thành Model A.I (model checkpoint). Sau này khi sử dụng thì load cái não với trí nhớ chứa các thông tin trên (inference) vào máy tính, bạn chỉ việc hỏi câu hỏi tương ứng, thì con A.I sẽ nhớ lại kiến thức đã được dạy và trả lời "y chang những gì nó được dạy".

Đấy, căn bản vỡ lòng về A.I là như trên, ai làm A.I cũng biết vụ này vì nó dễ lắm. Cái phương pháp tạo A.I căn bản này đã được nghiên cứu và hình thành từ 1950. Vậy tại sao hơn 70 năm mà A.I vẫn chưa thể thông minh hơn, cho tới gần đây và cụ thể là ChatGPT thì nó mới "khôn ngạc nhiên" vậy?

Thực ra là hàng chục năm qua A.I bị chuyên biệt hóa vô nhiều công việc cụ thể như: A.I hỗ trợ làm máy bay, A.I mô phỏng chiến đấu, A.I trong game... nhưng hầu như không có công ty lớn nào đầu tư cho A.I mảng ngôn ngữ, mãi cho tới 2017 thì mới có một sự đột phá về công nghệ khiến cho việc huấn luyện A.I hiệu quả hơn đột biến, nhất là A.I ngôn ngữ.

Ngôn ngữ cụ thể là chữ viết là thành tựu kiến tạo nên văn minh loài người, loài người chứa kiến thức của mình trong chữ viết, hiểu ngôn ngữ (chữ viết) là hiểu được kiến thức của loài người, đây chính là điểm cốt lõi tạo nên A.I ngôn ngữ, mà trước 2017 con người rất khó khăn để khiến máy tính hiểu được ý nghĩa của một câu có nghĩa.

ChatGPT thực sự là gì: Giải thích dễ hiểu cho người không biết công nghệ

Vậy năm 2017 có gì?

Tháng 8 năm 2017 các nhà khoa học tại Google, cụ thể là đơn vị Google Brain, đơn vị nghiên cứu chuyên sâu về A.I của Google từ 2011, đã phát minh ra một thuật toán gọi là Transformer (tên thuật toán rất giống bộ phim nổi tiếng trong lĩnh vực điện ảnh là Đại chiến Robot).

Thuật toán Transformer rất đột phá, cụ thể là đột phá về huấn luyện A.I ngôn ngữ. Trước khi có thuật toán này, con người muốn dạy A.I, thì phải làm chuyện tạo tập dữ liệu huấn luyện sẵn theo cặp câu hỏi-trả lời (labeling data) như ở trên đã đề cập, và máy móc thực ra chỉ ghi nhớ cặp câu hỏi-trả lời chứ không "hiểu" được ý nghĩa của câu văn đó, khác nhau rất lớn giữa học vẹt và học hiểu.

Dễ hiểu hơn nữa là sau năm 2017 chúng ta chỉ việc đổ dữ liệu chữ vào càng nhiều càng tốt, máy tính sẽ tự tìm hiểu cái thứ mình đổ vào nó nghĩa là gì thay vì mình phải chỉ cho chúng nó ý nghĩa.

Trích nguyên văn trong tài liệu công bố về Transformer của google: "With transformers, computers can see the same patterns humans see" (Với transfomer, máy tính có thể nhìn thấy những mẫu như con người nhìn thấy).

Google rất nhân văn khi công bố tài liệu chi tiết về thuật toán Transformer công khai cho tất cả mọi người truy cập được. Đồng thời cung cấp quyền sử dụng mở (Open-Source) đối với thuật toán này. Thế là toàn bộ giới khoa học làm A.I được hưởng lợi từ phát minh của Google. Trong đó có OpenAI, một công ty thành lập năm 2015 và không có thành tựu gì nổi bật cho tới sau 2017.

Sau khi Google công bố Transformer, thì sau đó vài tháng những con A.I ngôn ngữ đầu tiên dựa trên thuật toán mới này ồ ạt ra đời. Tháng 1/2018 thì OpenAI cho ra đời con A.I đầu tiên dựa trên Transformer là GPT-1, họ ứng dụng rất nhanh, nhanh hơn cả chính Google.

GPT viết tắt của Generative Pre-trained Transformer nghĩa là "chương trình Sinh Chữ đã được huấn luyện theo phương pháp Transformer"

Con A.I GPT này được tạo ra với mục đích chính là để "Sinh Chữ". Cụ thể là bạn sẽ chơi trò nối từ với nó, bạn viết một câu, nó sẽ đọc câu đó rồi dựa trên kiến thức nó đang lưu trữ trong bộ nhớ của nó mà "sinh ra chữ" nối tiếp cái câu mà bạn viết.

Chẳng hạn:

Bạn nhập: Việt Nam là

ChatGPT: Việt Nam là một nước nằm ở khu vực Đông Nam Á...

Đây chính là cái thứ trông có vẻ "vi diệu" của việc: Bạn chat một câu với ChatGPT và nó nói lại được một câu. Thực chất không phải là nó đang trả lời bạn mà là nó đang chơi nối từ bằng cách "Sinh Chữ" để nối tiếp ý nghĩa của câu mà bạn nhập vô chat với nó.

GPT-1 chính là đời đầu của ChatGPT. GPT-1 này là một con A.I khá là bé, bé đúng nghĩa về kích thước cũng như độ phức tạp.

Trong thế giới A.I Ngôn Ngữ thì người ta đo độ phức tạp - tương ứng với mức độ "thông minh" của con A.I - bằng một đơn vị là Hyper Parameters - Siêu Tham Số, cái khái niệm này có thể giải thích nôm na là con A.I này hiểu được ý nghĩa của tất cả các văn bản được dùng để dạy nó sâu tới bao nhiêu tầng ý nghĩa.

Để huấn luyện con A.I GPT này thì các khoa học gia tại OpenAI thu thập 1 lượng lớn văn bản chữ viết của con người, đa phần là từ Wikipedia, bách khoa toàn thư, các tờ báo lớn và công khai, khối lượng đâu đó khoảng hàng trăm GB vài trăm triệu văn bản. Họ thu thập xong thì làm sạch, chọn lọc nội dung. Rồi đem các văn bản đó cho con A.I đọc, bắt nó đọc rất rất nhiều lần, mỗi lần đọc cái khối dữ liệu đó nó lại nhìn thấy một tầng ý nghĩa đằng sau những con chữ đó, càng nhiều lần thì càng nhiều tầng ý nghĩa.

Càng nhiều tầng ý nghĩa được A.I nhận ra thì A.I càng nhiều Parameters. GPT-1 chỉ có khoảng 117 triệu Parameters, GPT-2 (2019) đạt 1.5 tỉ Parameters, GPT-3 (2020) đạt tới 175 tỉ Parameters

Hai con A.I GPT-1 và GPT-2 hầu như không được công chúng biết tới vì hiệu quả Sinh Chữ không thực sự ấn tượng do mức độ hiểu sâu các tầng ý nghĩa đằng sau các chữ viết của loài người vẫn còn nông quá, dĩ nhiên ở thời điểm đó con người vẫn chưa biết sâu bao nhiêu thì gọi là sâu và hiệu quả, nên các bác kỹ sư tại OpenAI lại miệt mài dạy cho con A.I GPT đào sâu thêm nhiều tầng nữa, cho tới tháng 5 năm 2020 thì con A.I GPT đã đào tới 175 tỉ Parameters, kết quả Sinh Chữ lúc này khiến chính họ còn thấy bùng nổ khi nó chơi nối từ với độ thông minh-hiểu biết ngang bằng một đứa trẻ 10 tuổi về mặt ngôn ngữ. Họ đặt tên nó là GPT-3

Con A.I GPT-3 ra đời đúng ra nó cũng sẽ có số phận như nhiều con A.I khác sau năm 2017 (khá nhiều công ty lớn đầu tư cho A.I như Facebook, Google, IBM, Microsoft cũng tạo ra các con A.I Ngôn Ngữ như GPT ), chúng đều bị giam trong phòng nghiên cứu và tuyệt đối không thể tiếp cận tự do bởi công chúng - người thường.

Chat GPT là gì

Lý do tại sao chúng bị cách ly nghiêm ngặt vậy?

Các con A.I được huấn luyện đạt tới mức độ hiểu sâu sắc ngôn ngữ chữ viết của con người, dẫn tới một vấn đề rất nghiêm trọng mà đến hiện tại chưa một nhà khoa học nào làm về A.I có giải pháp.

Tính "Đúng" hay "Sai" (True or False). A.I không thể hiểu được đâu là "Đúng" hay "Sai".

A.I có thể nhìn thấy được rất nhiều tầng ý nghĩa của một câu, nhưng không thể "hiểu được ý nghĩa đó đúng hay là sai". Vì đúng - sai là tương đối, đối với con người nó còn mong manh và gây tranh cãi thậm chí đánh nhau giữa con người và con người.

Bên cạnh đó, lượng dữ liệu văn bản rất lớn mà các nhà khoa học tại OpenAI thu thập để huấn luyện cho A.I không phải tất cả đều thiên hướng "đúng" và chứa những thông tin "đúng" với chuẩn mực của xã hội con người, do lượng dữ liệu đã quá lớn ngoài khả năng chọn lọc của họ rồi.

Ví dụ họ có thể thu thập phải những văn bản ghi là trái đất tròn, đồng thời cũng có thể thu thập trúng những văn bản ghi trái đất phẳng. Dữ liệu, chúng chứa cả thông tin đúng lẫn sai trong đó. Rồi khi A.I đọc đi đọc lại các văn bản đó để tìm các tầng ý nghĩa thì nó cũng đồng thời tìm ra luôn các ý nghĩa "đúng" lẫn ý nghĩa "sai", nhưng A.I không có ý thức để nhận biết được ý nghĩa nào - thông tin nào là đúng và ý nghĩa - thông tin nào là sai. A.I chỉ đơn thuần là ghi nhớ hết tất cả. Đến khi sau này được hỏi, nó cũng chỉ đơn thuần trả lời lại từ trí nhớ của nó những thông tin đó, không phân biệt đúng - sai.

Các công ty như Google, Facebook, IBM, Microsoft đã nhiều lần công bố các con A.I Ngôn Ngữ đột phá trong việc trả lời câu hỏi con người nhập vào, nhưng lại mau chóng xóa luôn con A.I đó đi. Bạn có thể search thấy các bài báo về việc này trên internet từ các tờ báo lớn. Hầu như là do con A.I đó trả lời một số câu hỏi bị thiên hướng tới một ý nghĩa "Sai" không thể chấp nhận được về mặt chuẩn mực xã hội hiện tại của con người như tôn trọng giới tính, tôn trọng tôn giáo, tôn trọng sắc tộc, tính chính xác của sự kiện đã xảy ra, các chân lý mà con người đã đồng thuận là đúng...

Các công ty lớn đều tuân theo chuẩn mực về độ chính xác về thông tin, họ đánh giá A.I chưa thể giải quyết được việc nhận thức Đúng - Sai thì tốt nhất không nên đi ra công chúng.

GPT-3 cũng như vậy, nó cũng tạo ra những đoạn văn vi phạm tới chuẩn mực về tính "Đúng- Sai" của con người, thậm chí sai đến nỗi không thể chấp nhận được.

Nhưng OpenAI bất chấp, dù họ được lập ra với tôn chỉ là "ngăn chặn sự nguy hiểm của A.I từ trong trứng nước", tôn chỉ này được Elon Musk rao giảng tại sự kiện công nghệ TED lúc công bố thành lập OpenAI

Họ mặc kệ sự nguy hiểm khi con A.I GPT-3 tạo ra những đoạn văn sai trái.

Họ là công ty A.I đầu tiên cung cấp API truy cập tới con A.I GPT-3 cho công chúng, chỉ việc đóng tiền là xài được. Điều mà không một công ty công nghệ lớn nào cung cấp cho tới hiện tại.

Họ thương mại hóa một con A.I không thể kiểm soát về tính "Đúng - Sai".

Báo chí lúc đó cũng khá là thích thú quảng bá về con A.I GPT-3 của họ, các công ty vừa và nhỏ khác trên thị trường cũng hào hứng ứng dụng GPT-3 vào các sản phẩm công nghệ.

GPT-3 đang trên đà trở nên phổ dụng thì đại dịch Covid-19 bùng nổ toàn cầu, tình hình bệnh dịch càng lúc càng căng từ giữa năm 2020, dòng thông tin đại dịch nhấn chìm luôn thông tin về GPT-3.

Con A.I GPT-3 và OpenAI bị công chúng quên lãng cho tới cuối năm 2022. OpenAI quyết định làm một chương trình marketing xem có vực dậy được hứng thú với A.I Ngôn Ngữ nữa không ?

Vậy là họ chỉnh sửa con A.I GPT-3 thành ChatGPT, làm cho nó dễ dùng hơn, thay vì đến với hình dạng là một trang web mà người ta gõ chữ vô, chỉnh sửa tham số, rồi nhận lại một đoạn văn nối từ, thì ChatGPT đến với hình dạng của một chương trình Chat, với một khung chat để nhập câu hỏi, con A.I ChatGPT lại chơi trò Sinh Chữ nối từ với câu hỏi đó, nhưng dưới dạng một câu trả lời.

Chỉ một thay đổi nhỏ về UI/UX nhưng A.I trở nên dễ giao tiếp hơn nhiều.

Rất may mắn, họ đã thành công, họ vực lại được sự tò mò của công chúng đối với A.I, đẩy xa sự tưởng tượng của công chúng đối với A.I, hình thành được một hình ảnh rõ nét về A.I trong đầu công chúng là "một con robot trả lời mọi câu hỏi của người dùng". Chỉ trong 1 tháng mà ai cũng nói về A.I , và A.I trở nên tương đương với ChatGPT.

Cũng như nhiều giải pháp AI khác, ChatGPT không hoàn hảo. OpenAI thừa nhận xu hướng phản hồi bằng các câu trả lời nghe có vẻ hợp lý nhưng không chính xác hoặc vô nghĩa. Công ty đang tìm cách khắc phục.

Nếu được cung cấp nguồn dữ liệu đầu vào tốt, ChatGPT sẽ ngày càng trở nên thông minh và được sử dụng rộng rãi hơn, thậm chí trong các lĩnh vực như nghệ thuật, âm nhạc, văn học....

Công nghệ lúc nào cũng có hai mặt sáng và tối. Ở chiều ngược lại, nếu không được “dạy dỗ” tốt, không có sự sàng lọc về dữ liệu, ChatGPT sẽ trở thành thảm họa. Hacker có thể lợi dụng chương trình này để viết các nội dung email lừa đảo, fake news, gợi ý tạo ra các mã độc.

Một số hacker nghiệp dư đã và đang sử dụng ChatGPT cho các mục đích xấu. Đây là vấn đề mà các nhà nghiên cứu về bảo mật đang lo ngại.

Với sự phát triển nhanh của AI, sẽ có thêm một loạt các hình thức lừa đảo mới như sử dụng công nghệ để giả giọng con người hoặc che đậy danh tính thực nhằm mục đích lừa đảo, phá hoại hay bôi nhọ người khác, thậm chí qua mặt các hệ thống an ninh. Đây là điều đã từng xảy ra với sự xuất hiện của DeepFake trước đó.

_________________

Người dùng Việt Nam đổ xô mua bán tài khoản ChatGPT

ChatGPT ra đời sau hai tháng đã đạt 100 triệu người dùng toàn thế giới – Ảnh: KTMT

Thị trường mua bán tài khoản ChatGPT nhộn nhịp trên mạng xã hội Việt Nam.

Theo thống kê của Google Trends, một tuần qua, từ khóa “ChatGPT”, “OpenAI” nằm trong top từ khóa được tìm kiếm nhiều tại Việt Nam. Siêu AI này trở thành chủ đề hot trên mạng xã hội Facebook của người Việt trong nước. Trên nhiều trang cá nhân, ảnh chụp màn hình các cuộc trò chuyện với ChatGPT xuất hiện với sự giễu cợt, lẫn thán phục. Vì thế, nhiều người mong muốn được “nói chuyện” với siêu AI và tìm cách tạo tài khoản dùng thử.

Vì OpenAI chưa hỗ trợ thị trường Việt Nam nên người dùng phải tìm cách “lách” theo hướng dẫn trên mạng như tải VPN để thay đổi địa chỉ mạng, nạp tiền, thuê số điện thoại ảo… Thao tác phức tạp và khó thành công nên nhiều người tìm tới dịch vụ mở tài khoản ChatGPT. Từ đó, thị trường mua bán tài khoản, cung cấp dịch vụ tạo tài khoản ChatGPT nhanh chóng hình thành và nhộn nhịp trên nhiều nhóm cộng đồng.

Nhiều trang cộng đồng ở Việt Nam rao bán tài khoản ChatGPT – Ảnh chụp màn hình

Tuy nhiên, giá loạn cào cào, từ 8,000 đồng – 200,000 đồng ($0.34-$8,47), nhưng cũng có người cho sử dụng miễn phí. VnExpress hôm 4 Tháng Hai cho biết dịch vụ mở tài khoản ChatGPT chia làm bốn loại:

Thứ nhất là các tài khoản được tạo sẵn với tên và mật khẩu, được bán với giá 8,000-15,000 đồng ($0.34-$0.64), không đổi được mật khẩu, có nhiều người dùng chung nên thường phải chờ đợi rất lâu;

Thứ hai sử dụng email của bên cung cấp và người dùng có thể chủ động đổi mật khẩu tài khoản, giá thường trên 20,000 đồng ($0.85);

Thứ ba là người dùng sẽ mở tài khoản bằng email của mình, với chi phí từ 30,000 đồng ($1.27) trở lên;

Thứ tư, tài khoản có giá 200,000 đồng ($8,47) có sẵn $18 và người dùng có thể tùy chỉnh để tối ưu hóa các kết quả tìm kiếm, số tiền $18 sẽ được trừ dần vào các lần sử dụng, trung bình OpenAI sẽ tính phí $0.005-$0.02 cho mỗi ký tự trong câu trả lời.

Do việc mua bán tài khoản ChatGPT là tự phát, nên nhiều bài viết trên các báo Việt Nam… đều cảnh báo người dùng có thể bị lừa tiền, khi bên bán dụ người dùng gửi tiền trước nhưng không cung cấp tài khoản hoặc cho tài khoản sai…

Trên thị trường cũng xuất hiện tình trạng bên bán đưa một tài khoản cho nhiều người sử dụng, thậm chí lấy những tài khoản được chia sẻ miễn phí trên các hội nhóm để bán lại với giá cao, việc sử dụng không ổn định, mật khẩu bị thay đổi liên tục. Hoặc người dùng có thể bị dụ cung cấp các thông tin tài khoản email và mật khẩu đang sử dụng, từ đó bị kẻ xấu chiếm đoạt và tấn công sang nhiều tài khoản liên quan khác.

Một group trên Facebook rao chia sẻ tài khoản ChatGPT miễn phí – Ảnh chụp màn hình

Bài báo mới nhất về vấn đề này trên Zing News tối 7 Tháng Hai cho biết giá dịch vụ tạo tài khoản ChatGPT trên các chợ mạng Việt đã giảm nhanh chóng, nay chỉ còn từ 10,000 – 20,000 đồng ($0.42-$0.85). Zing News dẫn lời Minh T., một người bán tài khoản ChatGPT chia sẻ:

“Vài tuần trước lượng người hỏi mua thì nhiều, lượng người bán vẫn ít nên một tài khoản tạo hộ giá lên tới hơn 100,000 đồng ($4,24). Gần đây thì người ta hỏi mua ít hơn, nhiều người cũng đã thành thạo việc tạo tài khoản nên mức giá mới giảm mạnh như vậy”.

Cũng theo Minh T., nguyên nhân là số người tò mò về ChatGPT đang giảm, việc chia sẻ tài khoản với thân nhân, bạn bè, đồng nghiệp…. khiến giá mỗi tài khoản ChatGPT tạo hộ nhanh chóng hạ nhiệt.

Quang T., một người bán tài khoản ChatGPT qua kênh ứng dụng nhắn tin, nói với Zing News: Với công sức và thời gian bỏ ra để tạo một tài khoản, 10,000 đồng ($0.42) là mức giá không thể thấp hơn, và vì giá xuống thấp, nên tình trạng lừa đảo lấy tiền mà không cung cấp tài khoản đã giảm rất nhiều.

Chat GPT được công ty nghiên cứu trí tuệ nhân tạo OpenAI xây dựng dựa trên nền tảng mô hình xử lý ngôn ngữ GPT-3, có khả năng đối thoại qua lại và thực hiện “sáng tác” theo yêu cầu người dùng đưa ra. Nhờ khả năng phân tích và hiểu ngôn ngữ con người, siêu AI này đọc hiểu câu hỏi về nhiều lĩnh vực khác nhau và hồi đáp nhanh chóng với kho thông tin khổng lồ, vì thế ChatGPT nhanh chóng trở thành một hiện tượng công nghệ toàn cầu.

Trả lời VnExpress hôm 4 Tháng Hai 2023, kỹ sư AI Nguyễn Hoàng Bảo Đại – người thứ ba ở Việt Nam được Google công nhận là Google Developer Expert (GDE) trong lĩnh vực Machine Learning – nhận định:

ChatGPT gây “sốt” ở Việt Nam nói riêng và thế giới nói chung vì đây là lần hiếm hoi công chúng được tiếp cận với một mô hình trí tuệ nhân tạo lớn. ChatGPT không dừng ở khả năng tán gẫu thông thường như các chatbot truyền thống mà còn có thể tìm kiếm, xử lý nhanh thông tin, trả lời theo ngữ cảnh. Khả năng tiếp nối câu chuyện trong đoạn hội thoại và giao diện dễ dùng với đa số người dùng phổ thông cũng khiến siêu AI này nhanh chóng gây được tiếng vang.

Dữ liệu từ Similar Web cho thấy sau hai tháng ra mắt, ChatGPT của OpenAI đã đạt 100 triệu người dùng. Trong khi đó theo thống kê của Sensor Tower, TikTok cần 9 tháng sau khi phát hành toàn cầu để đạt 100 triệu người dùng, còn Instagram mất tới 2.5 năm, Google Translate là 6.5 năm.

Cũng trong sáng 7 Tháng Hai, trong cuộc họp báo đầu năm, Bí thư TP. HCM Nguyễn Văn Nên đã nhắc nhiều đến ChatGPT và cho rằng siêu AI này sẽ tác động tích cực và tiêu cực đến báo chí Việt, nhắc nhở các nhà báo trong nước: “Người làm báo cần phải nhanh hơn để chuyển tải thông tin, truyền cảm hứng cho cộng đồng. Tuy nhiên, điều quan trọng không có gì thay thế được chính là quan điểm cá nhân, ý thức chính trị và tính chuyên nghiệp của người làm báo để hoàn thành sứ mệnh của mình”.

“Ý thức chính trị” có lẽ là điều ChatGPT không thể hiểu nổi!

(SGN)

____________

Huỳnh Trúc Lập

(Sưu tập)

Xem thêm...

12 cách để khởi đầu năm mới trên nền tảng tài chính vững chắc

08 Tháng 1, 2023
Đăng tại Khoa học kỹ thuật
Viết bởi Ban Chấp Hành

12 cách để khởi đầu năm mới

trên nền tảng tài chính vững chắc

▬▬▬ ๑ ๑ ▬▬▬

Để giúp quý vị đạt được các mục tiêu tài chính của mình trong năm mới, dưới đây là 12 cách để bắt đầu lại:

1. Điều chỉnh ngân sách

Sức khỏe tài chính bắt đầu và kết thúc với một ngân sách. Với một ngân sách, quý vị có thể xác định được tiền của mình sẽ đi đâu mỗi tháng, số tiết kiệm được, và số trả nợ mỗi tháng. Tuy nhiên, quý vị không thể lập và rồi bỏ quên ngân sách của mình. Do đó, điều cần thiết là phải định kỳ rà soát ngân sách để bảo đảm vẫn có sự phù hợp với các nhu cầu của chính quý vị.

Ví dụ: quý vị có thể muốn xem xét lại ngân sách của mình khi bắt đầu một công việc mới, chuyển đến một ngôi nhà mới, hoặc sinh con. Nhưng tại sao phải đợi cho đến khi những sự kiện này xảy ra mới đánh giá ngân sách của quý vị?

Với tư duy như vậy, hãy khởi đầu năm mới thật suôn sẻ bằng cách xem xét lại ngân sách của quý vị. Cụ thể, hãy xem xét các loại chi phí cố định và chi phí biến đổi, cũng như thu nhập của quý vị. Và cũng sẽ không tổn hại gì nếu quý vị đặt ra các ưu tiên về tài chính cho năm tới.

Giả sử quý vị muốn tiết kiệm tiền cho một kỳ nghỉ dưỡng mùa hè hoặc đặt cọc trước để mua một chiếc xe hơi mới. Hoặc, có lẽ quý vị đang nhắm tới việc tiết kiệm nhiều hơn cho việc về hưu. Hãy ghi nhớ rằng việc lập ngân sách của quý vị sẽ dễ dàng hơn nếu quý vị biết các ưu tiên hàng đầu của mình.

2. Tiết kiệm nhiều hơn

Một nghiên cứu do Experian thực hiện hồi năm 2021 cho thấy giải pháp tài chính số 1 chính là tiết kiệm nhiều tiền hơn. Rất may, quý vị có thể thực hiện điều này theo nhiều cách khác nhau. Ví dụ: cân nhắc tăng phần đóng góp vào tài khoản 401(k), thiết lập chuyển khoản tự động sang tài khoản tiết kiệm lãi suất cao, và cắt giảm các giao dịch mua không cần thiết—đặc biệt là trong các ngày lễ.

“Quý vị cũng có thể dùng thẻ tín dụng để tận dụng các ưu đãi,” cô Alexandria White gợi ý cho CNBC. Một số loại thẻ tuyệt vời hiện nay có tính năng hoàn tiền, tích điểm, hoặc tích dặm cho các giao dịch, mà những thứ này lại có thể được sử dụng cho việc mua sắm của quý vị. Ví dụ, thẻ vàng American Express® cung cấp khoản tín dụng ăn tối trị giá 120 USD (10 USD tín dụng theo sao kê mỗi tháng) tại Grubhub, Cheesecake Factory, Goldbelly, Wine.com, Milk Bar, và Shake Shack.

Nếu trước đây quý vị gặp khó khăn với việc tiết kiệm, thì hãy bắt đầu theo cách thật đơn giản. Sử dụng Acorns, quý vị có thể dành một số tiền lẻ trên mỗi giao dịch thẻ tín dụng hoặc thẻ ghi nợ để cho vào tài khoản tiết kiệm. Tất cả những số tiền lẻ đó sẽ tích lũy lên nhanh chóng.

3. Tính giá trị tài sản ròng

Đầu năm mới là thời điểm tuyệt vời để xác định giá trị về mặt tài chính của quý vị. Quý vị cần tính toán giá trị tài sản ròng để đánh giá tình hình tài chính và để đạt được các mục tiêu của mình.

Để tính giá trị tài sản ròng, hãy lấy tổng tài sản của quý vị trừ đi tổng nợ phải trả. Tài sản bao gồm các khoản đầu tư, tiết kiệm, tiền gửi bằng tiền mặt, và vốn chủ trong một ngôi nhà, xe hơi, hoặc bất kỳ tài sản nào khác mà quý vị sở hữu.

Sau khi thực hiện phép tính này, quý vị sẽ biết mình cần thực hiện những giải pháp nào. Rà soát tất cả tài sản và nợ phải trả có thể giúp quý vị xác định được chỗ mà quý vị nên ưu tiên chi tiêu và tiết kiệm và những chỗ cần có các thay đổi.

4. Kiểm tra Quỹ khẩn cấp

Bây giờ là lúc cần bảo đảm là quý vị có đủ tiền tiết kiệm cho những lúc trái nắng trở trời nếu quý vị chưa có khoản đó. Trong những trường hợp không dự tính được, quỹ khẩn cấp có thể giúp quý vị tiếp tục với kế hoạch đầu tư dài hạn của mình. Trong trường hợp điều kiện việc làm của quý vị có sự thay đổi, quỹ này có thể giúp quý vị duy trì được sự ổn định. Một khoản đệm dự phòng từ ba đến sáu tháng chi phí sinh hoạt thường được coi là lý tưởng.

Điều gì sẽ xảy ra nếu quỹ khẩn cấp của quý vị chưa hình thành vào đầu năm mới?

Bắt đầu bằng cách tính toán chi phí hàng tháng, quý vị sẽ biết được mình cần bao nhiêu tiền trong quỹ khẩn cấp. Tính toán nên bao gồm tiền thuê nhà, tiền trả vay thế chấp, các chi phí tiện ích và các chi phí căn bản. Một lần nữa, các chuyên gia khuyên quý vị nên tiết kiệm tương đương chi phí từ ba đến sáu tháng. Nhưng việc tính dư ra để bảo đảm an toàn không bao giờ là một ý tưởng tồi.

5. Cải thiện điểm tín dụng

Điểm tín dụng chính là thông tin tổng quan về năng lực tài chính của quý vị. Cụ thể hơn, đây là một con số có ba chữ số cho biết số tiền quý vị đã vay và đã trả. Các chủ nợ xem điểm tín dụng của quý vị như một dấu hiệu của mức độ khả tín.

Nếu quý vị có điểm tín dụng cao, quý vị sẽ nhiều khả năng có thể kiểm soát được tình hình tài chính và trả được nợ; nếu có điểm thấp, quý vị sẽ có rủi ro hơn. Đảo lại, nếu điểm của quý vị thấp, quý vị sẽ phải chịu mức lãi suất cao hơn và gặp nhiều khó khăn hơn để được cấp tín dụng.

Tóm lại, điểm tín dụng rất quan trọng. Và, nếu quý vị đang có điểm tín dụng bị đánh giá kém, thì năm nay chính là lúc để bắt đầu xây dựng lại bằng cách:

Đầu tiên, đừng có thêm bất kỳ khoản nợ hoặc khoản vay tín dụng mới nào.

Quý vị có thể theo dõi giá trị các đợt thanh toán sắp tới và thời hạn của chúng bằng cách thiết lập lời nhắc tự động.

Hợp nhất bất kỳ khoản nợ hiện tại nào của quý vị.

Sau khi quý vị đã trả hết hoặc giảm bớt được hầu hết các khoản nợ của mình, hãy thiết lập những thói quen tốt hơn mang tính dài hạn. Thanh toán các hóa đơn đúng hạn, xây dựng quỹ khẩn cấp, và thường xuyên kiểm tra điểm tín dụng của quý vị đều là những ý tưởng tốt.

6. Giải quyết khoản nợ chịu lãi suất cao

Căng thẳng về nợ nần, đặc biệt là khoản nợ chịu lãi suất cao như thẻ tín dụng, khoản vay tiêu dùng cá nhân, và khoản vay sinh viên, có thể hạ gục quý vị. Điều này giải thích tại sao có tới 53% người dân Hoa Kỳ đặt ra kế hoạch trả hết nợ trong năm tới như là một phần trong các mục tiêu cho Năm Mới 2023 của họ, khiến kế hoạch đó trở thành quyết định tài chính phổ biến nhất của năm.

Để bắt đầu, hãy lên danh sách tất cả các khoản vay nợ của quý vị. Từ đó, hãy xem xét liệu quý vị có thể chuyển một số tiền để chi tiêu sang cho việc thanh toán những khoản nợ đang chịu lãi suất cao nhất được sớm hơn hay không. Nếu sau đó quý vị vẫn còn nợ, quý vị có thể xem xét hợp nhất chúng lại, điều này có thể giúp quý vị có được mức lãi suất thấp hơn theo một khoản vay đơn lẻ, thông qua việc hoán đổi các loại lãi suất khác nhau của các khoản vay, các thẻ tín dụng, hoặc hạn mức tín dụng.

Trong hầu hết các trường hợp, trả được hết nợ có thể mất nhiều thời gian. Tuy nhiên, khi quý vị tập trung trả nợ càng sớm thì quý vị càng tiết kiệm được nhiều. Sạch nợ cũng giúp có được các nguồn tiền tự do, dành cho các mục tiêu tài chính quan trọng khác hàng tháng.

7. Lập lại kế hoạch về hưu

Cân nhắc dành ngân sách để có một số tiền cố định hàng tháng nộp vào khoản tiết kiệm hưu trí của quý vị nếu quý vị có tài khoản 401(k), 403(b), hoặc 457 tại nơi làm việc. Đừng quên các tài khoản hưu trí cá nhân (IRAs), nếu có thể.

Các chương trình tiết kiệm hưu trí của Chủ sử dụng lao động

Quý vị nên đóng góp vào vào tài khoản hưu trí 401(k), 403(b), hoặc 457 tại nơi làm việc ở mức nhiều nhất có thể, đạt đến mức tối đa hàng năm. Ngoài các giới hạn đóng góp thông thường, nếu quý vị trên 50 tuổi trước ngày 31/12, quý vị có thể đóng góp thêm để kịp bổ sung.

Quý vị nên đóng góp ít nhất cũng phải ở mức đủ vào chương trình tiết kiệm hưu trí của Chủ sử dụng lao động để nhận được phần đóng góp tương ứng của họ.

Nếu quý vị tự kinh doanh thì sao? Tùy thuộc vào thu nhập của quý vị, quý vị có thể đóng góp vào tài khoản SEP IRA, chương trình chia sẻ lợi nhuận (profit-sharing plan) hoặc tài khoản 401(k) độc lập. Đối với loại tài khoản 401(k) độc lập, giới hạn đóng góp được tăng lên nếu quý vị trên 50 tuổi trước ngày 31/12.

Tài khoản hưu trí cá nhân IRAs

Cho dù quý có tham gia vào chương trình tiết kiệm hưu trí tại nơi làm việc hay không, thì quý vị và vợ/chồng của quý vị đều có thể đóng góp vào tài khoản IRA truyền thống hoặc tài khoản Roth IRA, miễn là tổng tiền lương chịu thuế và thu nhập tự doanh ròng của quý vị không thấp hơn mức tối đa (phải đóng góp). Vào năm 2023, bất kỳ ai từ 50 tuổi trở lên đều có thể đóng góp thêm 1,000 USD, nâng tổng số tiền đóng góp lên mức 7,500 USD hoặc 625 USD mỗi tháng. Con số này tăng từ mức 7,000 USD hay 583 USD một tháng, vào năm 2022.

Vào năm 2023, quý vị sẽ không thể đóng góp vào tài khoản Roth IRA nếu thu nhập gộp đã điều chỉnh sau sửa đổi (Modified adjusted gross income – MAGI) của quý vị nằm trong khoảng từ 138,000 USD đến 153,000 USD đối với những người khai thuế đơn lẻ hoặc từ 218,000 USD đến 228,000 USD đối với các cặp vợ chồng khai thuế chung. Ngoài ra, quý vị có thể bị giới hạn về số tiền có thể được khấu trừ (thuế) từ các khoản đóng góp vào tài khoản IRA truyền thống của quý vị tùy thuộc vào mức thu nhập và vào việc liệu quý vị có tham gia vào chương trình tiết kiệm hưu trí tại nơi làm việc hay không.

Niên kim

Nếu quý vị đã tận dụng tối đa việc đóng góp vào các tài khoản hưu trí của mình, thì quý vị vẫn có thể tối ưu danh mục đầu tư hưu trí của mình bằng hình thức niên kim.

Niên kim là một cách để có được khoản thu nhập hưu trí được đảm bảo mà không phải trả trước một số tiền lớn ngay từ đầu. Sau khi quý vị mua một hợp đồng niên kim có hiệu lực ngay lập tức (immediate annuity), quý vị sẽ bắt đầu nhận được tiền trong khoảng từ một tháng đến một năm sau đó. Đối với dạng hợp đồng niên kim trả chậm (deferred annuities), thì khoản thu nhập này sẽ được nhận muộn hơn.

Hợp đồng niên kim có thể là một nguồn lợi tức trọn đời bổ sung đem lại thu nhập khi về hưu. Ngoài ra, quý vị có thể sử dụng khoản đầu tư này để bổ sung cho các khoản đầu tư khác có giá trị tăng và giảm (theo biến động thị trường).

Hợp đồng niên kim cũng giúp gia tăng cơ hội được hoãn thuế. Điều này có nghĩa là quý vị sẽ không phải trả thuế cho đến khi quý vị rút lợi tức của mình.

Tuy nhiên, hợp đồng niên kim có thể không phù hợp với tất cả mọi người do tính rủi ro của chúng. Ở mặt ngược lại, nếu quý vị đã có tính toán và xem xét một cách đúng đắn, chúng có thể bổ sung tốt cho danh mục đầu tư của quý vị.

8. Cập nhật các mục tiêu tiết kiệm

Quý vị có thể rất muốn lấy và sử dụng tiền của mình được thật thuận tiện và dễ dàng. Tuy nhiên có một rủi ro. Dễ rút được tiền thì cũng sẽ dễ chi tiêu. Rốt cuộc, tiền mặt sẽ có xu hướng khoan thủng túi của quý vị.

Nếu quý vị muốn đạt được mục tiêu tiết kiệm của mình, hãy bảo đảm việc chuyển thu nhập từ tài khoản ngân hàng sang tài khoản tiết kiệm hoặc tài khoản đầu tư riêng biệt của quý vị. Chưa đủ ư? Hãy thiết lập chuyển khoản tự động từ tài khoản tiền lương sang tài khoản tiết kiệm. Kết quả là, quý vị sẽ có thể cất riêng một khoản tiền trước khi có cơ hội tiêu nó.

9. Xem lại hợp đồng bảo hiểm nhân thọ

Mặc dù bảo hiểm có thể giống như một thứ bất đắc dĩ, nhưng nó lại là một công cụ quản lý rủi ro quan trọng. Một hợp đồng bảo hiểm nhân thọ và hợp đồng bảo hiểm thương tật là điều cần thiết để bảo vệ những người thân yêu của quý vị và thậm chí cả chính quý vị trong trường hợp không may qua đời hoặc bị thương tật. Tham khảo ý kiến từ một đại lý bảo hiểm hoặc cố vấn tài chính được cấp phép để đảm bảo quý vị có được hợp đồng bảo hiểm phù hợp.

Dựa trên các chi phí y tế trước đây của quý vị, hãy so sánh các chương trình bảo hiểm y tế khác nhau để xác định chương trình nào tốt nhất.

Cuối cùng, hãy chắc chắn rằng quý vị đã có đủ các hạng mục cần thiết trong hợp đồng bảo hiểm xe hơi của mình. Ví dụ, số tiền bảo hiểm trách nhiệm pháp lý thấp có thể dẫn đến kiện tụng nếu quý vị gây tai nạn. Khả năng này là do hợp đồng của quý vị đã không bảo hiểm đầy đủ cho mức độ thiệt hại của nạn nhân. Ngoài ra, quý vị cũng có thể tiết kiệm tiền bằng cách loại bỏ các hạng mục bảo hiểm tùy chọn mà quý vị không yêu cầu.

10. Đặt sức khỏe của quý vị lên hàng đầu

“Tài chính và sức khỏe gần như không thể tách rời,” cô Kate Underwood viết trong một bài báo trước đây cũng trong chuyên mục Due này. “Xét cho cùng, chăm sóc y tế thì tốn tiền, và kiếm tiền thì sẽ đơn giản hơn nhiều khi quý vị mạnh khỏe.”

Có lẽ quý vị nghĩ rằng mình không có thời gian để thực hành những thói quen lành mạnh như áp dụng chế độ ăn uống cân bằng, tập thể dục, hoặc ngủ đủ giấc. Tuy nhiên, nếu biết rõ các lợi ích về mặt tài chính khi chú ý đến sức khỏe, quý vị có thể thay đổi suy nghĩ của mình.

Người ta ước tính rằng các nguyên nhân về y tế chiếm 2/3 số hồ sơ phá sản ở Hoa Kỳ. Bất kể số liệu thống kê có chính xác hay không, chi phí y tế có thể thực sự gây ra khó khăn đối với hầu hết các gia đình. Vì vậy, tóm lại, một lối sống lành mạnh có thể giúp quý vị tiết kiệm rất nhiều tiền trong thời gian dài.

Như vậy—hãy bắt đầu một năm mới bằng cách:

· Đặt mục tiêu ngủ từ bảy đến tám tiếng liên tục mỗi đêm.

· Tập thể dục 150 phút mỗi tuần—hoặc 75 phút hoạt động mạnh, hoặc kết hợp cả hai.

· Tiêu thụ nhiều loại vitamin và thực phẩm giàu dinh dưỡng.

11. Đầu tư vào những gì quan trọng nhất với quý vị

Theo Cuộc thăm dò ý kiến của Nhà đầu tư năm 2022 của Morgan Stanley, 71% số người được hỏi cho biết họ mong muốn danh mục đầu tư của mình phù hợp với các giá trị, niềm tin, và các vấn đề mà họ coi trọng. Nhưng chỉ 44% cho biết điều đó đang được thực hiện. Hơn nữa, 66% số người được hỏi cho biết họ muốn các công ty mà họ đầu tư có các chính sách về sự đa dạng, công bằng, và hòa nhập.

Cho dù quý vị mong muốn tăng cường sự đa dạng tại công ty của mình, giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu, xóa nghèo đói, hay giúp đỡ người khác, hãy làm việc với một cố vấn tài chính để giúp quý vị đầu tư vào những nơi mà quý vị coi trọng. Hãy coi năm 2023 là thời điểm để có thêm tác động tới các hoạt động đầu tư của quý vị trong khi vẫn có thể kiếm được lợi nhuận.

12. Hoàn thành nộp thuế sớm

Ông Michael McKee, nhà tâm lý học của Cleveland Clinic và là chủ tịch chi nhánh tại Hoa Kỳ của Hiệp hội Kiểm soát Căng thẳng Quốc tế, nói: “Tiền là nguồn cơn gây căng thẳng chính yếu cho mọi người, và mùa nộp thuế làm cho vấn đề này càng trở nên rõ ràng. Tiền là chủ đề chính tại thời điểm tính thuế, kể cả khi quý vị có đủ khả năng để xử lý nó vào thời gian còn lại của năm.”

Quý vị có thể giữ tâm trí được thoải mái và tránh khỏi những căng thẳng không cần thiết bằng cách thu thập các biên lai và đi nộp thuế vào đầu năm mới. Bên cạnh đó, quý vị càng làm điều đó sớm, quý vị càng sớm nhận được lợi ích của nó!

Các câu hỏi thường gặp

#1 Quý vị làm gì để giữ vững được các quyết định tài chính của mình?

Đặt ra những mục tiêu thực tế và nhắc nhở bản thân lý do quý vị đưa ra quyết định đó khi quý vị muốn bỏ cuộc. Việc để một phần tiền lương của quý vị được tự động chuyển sang tài khoản tiết kiệm hoặc chuyển tiền từ tài khoản vãng lai sang tài khoản tiết kiệm hoặc tài khoản đầu tư riêng biệt có thể hữu ích.

#2 Số tiền tối đa tôi có thể để dành ra mỗi tháng là bao nhiêu?

Hoàn cảnh của mỗi người là khác nhau. Tuy nhiên, quý vị sẽ biết rõ hơn về số tiền quý vị có thể để dành một cách phù hợp sau khi tính được số tiền quý vị nhận được.

Quý vị sẽ không còn quá dư dả sau khi đã phải trả nợ vay thế chấp và các hóa đơn tiện ích. Nhưng quý vị vẫn có thể cắt giảm những khoản khác, chẳng hạn như hủy một số dịch vụ đăng ký thường xuyên, và để dành số tiền đó. Theo các chuyên gia tài chính, quý vị nên tiết kiệm ít nhất 20% thu nhập mỗi tháng.

#3 Quỹ khẩn cấp của quý vị có đủ không?

Các chuyên gia khuyên quý vị nên giữ quỹ khẩn cấp của mình tương đương chi phí sinh hoạt từ ba đến sáu tháng. Tuy nhiên, nhiều yếu tố có thể ảnh hưởng đến mức độ của quỹ này, bao gồm:

· Lối sống của quý vị

· Chi phí sinh hoạt trong khu vực của quý vị

· Sự ổn định về thu nhập và công việc của quý vị về mặt dài hạn

· Các cơ hội việc làm trong lĩnh vực của quý vị

· Khả năng chi trả cho bảo hiểm y tế

Nói cách khác, nếu quý vị đang chi tiêu khoảng 4,000 USD mỗi tháng cho các chi phí sinh hoạt thiết yếu, thì quỹ khẩn cấp của quý vị cần ít nhất 12,000 USD đến 24,000 USD.

#4 Có cách nào ổn để trả hết nợ không?

Quý vị có thể thoát khỏi cảnh nợ nần một cách dễ dàng nhất bằng cách không chi tiêu nhiều hơn khả năng của mình. Nếu quý vị làm được điều này, quý vị sẽ có thể thanh toán các hóa đơn đúng hạn mỗi tháng và sẽ không bị tính lãi đối với số dư quá hạn.

Hãy xem xét kiểu “lăn cầu tuyết” với các khoản thanh toán của quý vị nếu quý vị có nhiều khoản nợ vay mà không thể trả hết mỗi tháng (snowballing: phương pháp trả khoản nợ nhỏ nhất trước). Khi trả hết các khoản nợ nhỏ hơn trước, quý vị sẽ nhanh chóng nhìn thấy kết quả và sẽ có động lực để tiếp tục trả nợ.

#5 Quý vị đã hoàn thành việc tiết kiệm chưa?

Nói một cách đơn giản, chưa. Quý vị nên có đủ tiền trong tài khoản tiết kiệm để trang trải các chi phí thường xuyên, không đột xuất như bảo dưỡng nhà cửa và xe cộ, các kỳ nghỉ, và quà tặng. Ngoài các khoản tiết kiệm hàng ngày, quý vị nên có đủ tiền để chi trả cho những trường hợp khẩn cấp, chẳng hạn như thay lốp xe hơi. Dù không phải lúc nào quý vị cũng có thể dự đoán được khi nào những điều này xảy ra, nhưng quý vị vẫn nên lập kế hoạch cho chúng.

Các nghiên cứu chuyên sâu, các hướng dẫn, đánh giá sản phẩm, tin tức liên quan đến chủ đề hưu trí.

Deanna Ritchie _ Minh Trí

Nam Mai sưu tầm